میرسیدعلی همدانی

​«امیر سیّدعلی بن شهاب» مشهور به «سیّدعلی» و «میرسیّدعلی» که او را «شاه همدان»، «علی‌­ثانی»، «امیرکبیر» و «حضرت امیرجان» نیز خوانده‌­اند؛ عارف، شاعر و از مشایخ و خلفای سلسلۀ کُبرَویّه (پیروان طریقت شیخ نجم‌­الدّین کبری) بود. او در ۱۲رجب سال ۷۱۴ هجری‌قمری در همدان و در خانواده‌­ای متمکّن از سادات حسینی و از مادری سیّده متولّد شد. پدرش، امیر شهاب­‌الدّین، حاکم همدان و مردی اهل ایمان بود.

او از کودکی زیر نظر دائی­‌اش، سیّدعلاءالدّین، که از اولیاءالله بود، پرورش یافت. خال نیز که چونان پدر متمکّن بود، معلّمی را به آموزش او گمارد که از مریدان شیخ محمود مَزدَقانی (مرید و جانشین علاءالدّولۀ سمنانی) بود و وسیلۀ راهنمایی میر ۱۲سالگی به خدمت مزدقانی شد. عبدالرّحمن جامی در نفحات‌­الانس گوید: «وی (میر) مرید... مزدقانی بود اما کسب طریق پیش... تقی­‌الدّین‌ ­علی­‌دوستی کرد و چون شیخ تقی‌الدّین‌ علی از دنیا برفت باز رجوع به شیخ شر‌‌‌ف‌­الدّین ­محمود (مزدقانی) کرد». علی‌­دوستی نیز از مریدان خاصّ علاءالدّولۀ سمنانی (ف. ۷۳۶ق.) بود و به گفتۀ نورالدّین جعفر بَدَخشی (از مریدان خاص میر) (ف. ۷۹۷ق.)، "علاءالدّوله با چنان آوازۀ کمال در طریقت، آستانۀ خلوت او را بوسه زد". از میان مریدان علاءالدّولۀ سمنانی، میر بیش از همه، از نجم‌­الدّین­ محمّد بن محمّد اَذکانی (اَدکانی) (۶۹۵-۷۷۸ق.) در طریقت، حدیث و فتوّت، سود جسته و بجز این سه­ تن، از فیض عدّه‌­ای دیگر نیز در طریقت و سلوک بهره‌­مند شده است.

به­ هر صورت، میر پس از طی مراحل سلوک نزد خواص اصحاب علاءالدّولۀ سمنانی، به فتوای سی­‌واندی‌ ­تن از مشایخ، مأمور ارشاد «غرباء دیار» و «طالبان» و تبلیغ اسلام شد و رنج سفر را با اشتیاق پذیرفت و به سیر و سیاحت در اقصی ­نقاط عالم، از شام و روم تا ترکستان و کشمیر و هند و سراندیب پرداخت و بارها به زیارت خانۀ خدا مشرّف شد و تا دَمِ بازپسین به این کار ادامه داد. در طول مدّت سیاحت، سه­ بار به کشمیر رفت و جمعاً نزدیک به چهارسال در آنجا اقامت کرد. وی در محلّه‌ای به ­نام علاءالدّین­پوره ـ در شهر سری‌نِگَر کنونی ـ در کنار رودخانۀ جهلم مستقر شد. در آن ایّام، سلطان قطب‌­الدّین شاه‌میری (حک. ۷۷۵-۷۹۶ق.) بر آن منطقه حکومت می‌کرد. میر برای ساخت مدرسۀ دینی و کتابخانه‌ای در این منطقه اقدام کرد و هزاران نفر بدست وی به اسلام وارد شدند. مهاجرت میر و صدها تن از پیروانش و ایرانیان دیگر به کشمیر، موجب انتقال هنرهای ایرانی همچون شالبافی، بافندگی، سفالگری و خوش‌نویسی به آن دیار شد.

او سرانجام به­ هنگام مراجعت از کشمیر و عزیمت به ترکستان در پاخلی (پکلی)، نزدیک کونار (Kunar) در کافرستان (نورستان کنونی) در ۶ ذی­‌الحجّۀ ۷۸۶هجری­ قمری در سن ۷۳سالگی درگذشت و مریدانش جسد او را به خَتلان، موطن ابواسحاق ختلانی، جانشین او در سلسلۀ کبرویّه حمل کرده و دفن نمودند. مدفن او اکنون در کولاب (Kolabe) تاجیکستان (ختلان) ـ ۲۳۰کیلومتری جنوب دوشنبه ـ واقع است.

میرسیّدعلی در کار و عقیدۀ خود صادق بوده و در اشاعۀ اسلام و تربیت شاگردان و مبلّغان فراوان در کشمیر نقش مهمّی داشته است. شاگرد مبرّز و جانشین او، ابواسحاق ختلانی، مربّی سیّدعبدالله برزش‌­آبادی در سلسلۀ ذهبیّۀ اغتشاشیّه و سیّدمحمّد نوربخش در سلسلۀ نوربخشیّه است. آثار و رسالات فراوان او نیز همگی گواه احاطۀ او به معارف اسلامی و عرفانی است و این­که همه­‌جا نوشته‌­اند وی در علوم ظاهری و باطنی دست داشته، کاملاً صحیح است. در نوشتن نیز متفنّن بوده و با آن­که غالب نوشته­‌هایش به سبک ساده و مُرسَل است، ولی «رسالۀ واردات» را مسجّع و شاعرانه نگاشته است. همچنین اشعاری از او در دست است. او دارای دو وجه شخصیّتی مذهبی و عرفانی بوده که وجه اوّل در «ذخیره‌­الملوک» و دوّمی در سایر آثارش مشهود است. وی چون سایر عرفاء و مشایخ، دوستدار علی (ع) و خاندانش بوده است.

حال به معرفی و شرح مختصر آثار «میرسیّدعلی همدانی» (۴۲عنوان در ۸۵رساله)، با بهره‌­گیری از مجموعۀ موجود در گنجینۀ نسخ خطی کتابخانۀ ملّی ملک می­پردازیم:

۴۶۸ ذخیرة الملوک

۲/۴۸۵ ده قاعده

۱۹/۷۷۷رسالۀ منامیه

۱۱۳۴ذخیرة ­الملوک

۳/۱۳۹۶ رسالۀ بهرام‌شاهیه

۳/۱۶۲۱ رسالۀ فوائد

۲/۲۴۳۶ رسالۀ عقلیه

۳/۲۴۳۶ حقیقت ایمان

۴/۲۴۳۶مشارب ­الأذواق

14/2654ده قاعده

5/4027ده قاعده

5/4056مشارب ­الأذواق

15/4056ده قاعده

16/4056رسالۀ همدانیه

19/4056رسالۀ منامیه

21/4056رسالۀ حلّ­ال فصوص (شرح فصوص ­الحکم)

64/4057رساله در منازل سلوک

65/4057رساله در منازل سلوک

121/4057بیان آداب و بعضی از شرایط سلوک

37/4137ذخیره ­الملوک

1/4190مرآت ­التّائبین

16/4216مرآت­ التّائبین

7/4250اسرار وحی

8/4250چهل حدیث

9/4250الرّساله ­القدسیه فی اسرارالنّقطه

10/4250ذخیره ­الملوک

11/4250مرآت­ التّائبین

12/4250رسالۀ اعتقادیه

13/4250رسالۀ اورادیه

14/4250سیرالطّالبین

15/4250رسالۀ ذکریه

16/4250رسالۀ چهل مقام صوفیه

17/4250رسالۀ واردات

18/4250رسالۀ همدانیه

19/4250ده قاعده

20/4250درویش­نامه (درویشیه)

21/4250حل مشکل یا مراتب معرفت

22/4250رسالۀ مشیّت

23/4250رسالۀ بهرام‌شاهیه

24/4250رسالۀ عقبات

25/4250فتوّت­نامه (فتوّتیه)

26/4250حقیقت ایمان

27/4250رسالۀ منامیه

29/4250رسالۀ موچلکه

30/4250حقّ ­الیقین

31/4250رساله در باب علماءالدّین

32/4250رسالۀ صفت ­الفقراء

33/4250مکتوبات

34/4250غزلیات (فارسی)

19/4253ده قاعده

1/4266مرآت­التّائبین

1/4274مرآت ­التّائبین

2/4274ده قاعده

3/4274حل مشکل یا مراتب معرفت

4/4274رسالۀ منامیه

5/4274رسالۀ انسانیه

6/4274رسالۀ ذکریه

7/4274اربعین امیریه

8/4274رسالۀ مشیّت

9/4274رسالۀ اعتقادیه

10/4274مکتوبات امیریه

11/4274رسالۀ نوریه

12/4274رسالۀ داودیه

13/4274سیرالطّالبین

14/4274مشارب ­الأذواق

15/4274الرّساله­ القدسیه فی اسرارالنّقطه

16/4274رسالۀ ذکریه

17/4274واردات امیریه

18/4274عقلیّۀ امیریه

19/4274رسالۀ بهرام‌شاهیه

20/4274رسالۀ همدانیه

21/4274درویش­نامه (درویشیه)

22/4274رسالۀ وجودیه

23/4274فتوّت­نامه (فتوّتیه)

24/4274رسالۀ فقریه

25/4274رسالۀ تلقینیه

2/4275اسرار وحی

23/4275رسالۀ واردات

36/4275ده قاعده

1/4379اسرار وحی

13/4379ده قاعده

41/4379رسالۀ واردات

7/5083ده قاعده

3/5766مشارب ­الأذواق

3/6403ده قاعده

نظر شما: