نشست مجازی «وقف دانایی برای مانایی فرهنگ و معارف» برگزار شد

​با همکاری کتابخانه و موزه ملی ملک و خانه کتاب و ادبیات ایران

نشست مجازی «وقف دانایی برای مانایی فرهنگ و معارف» برگزار شد

نشست مجازی «وقف دانایی برای مانایی فرهنگ و معارف» با همکاری کتابخانه و موزه ملی ملک و خانه کتاب و ادبیات ایران برپا شد.

به گزارش روابط عمومی موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک، موقوفه آستان قدس رضوی، این نشست تخصصی در ادامه برگزاری برنامه‌های موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک ویژه هفته کتاب با همکاری خانه کتاب و ادبیات ایران به روایت نصرالله حدادی پژوهشگر تاریخ معاصر و تهران‌شناس و پیمان سمندری کارشناس ایران‌شناسی و کتابدار کتابخانه و موزه ملی ملک روز سه‌شنبه 27 آبان 1399 خورشیدی به گونه پخش زنده (Live) از صفحه اینستاگرام خانه کتاب برای دوستداران فرهنگ به ویژه کتاب و کتاب‌خوانی پخش شد.

پیمان سمندری کارشناس و پژوهشگر ایران‌شناسی در آغاز این نشست نیز نکته‌هایی درباره تاریخچه شکل‌گیری کتابخانه و موزه ملی ملک و وقف آن، رشد بی‌سابقه اهدای مجموعه آثار فرهنگی به این موقوفه در سال‌های اخیر، رویکردهای نوین موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک در برگزاری برنامه‌های فرهنگی، پایه‌گذاری تالارهای جذاب موزه‌ای از نفایس کتابخانه‌ای و تاریخی در این موسسه، همچنین اهدای کتابخانه‌های گوناگون وقفی به این گنجینه بزرگ بیان کرد.

این پژوهشگر ایران‌شناسی با اشاره به پدیده وقف به ویژه وقف کتاب و کتابخانه گفت: «وقف کتاب و کتابخانه از سده ششم هجری در ایران رواج یافته است و در همین دوره وقف ربع رشیدی را می‌بینیم اما در زمانی مثل دوره صفویه با کاهش وقف کتاب روبه‌رو می‌شویم هرچند آیین وقف پیوستگی می‌یابد اما در حوزه تعزیه‌گردانی بیش‌تر مشاهده می‌شود. این فرآیند سپس در دهه‌های اخیر افزایش می‌یابد. شاید بتوان گفت حاج حسین آقا ملک در زمره نخستین‌ها در این مسیر بوده که خانه خود را در بازار بزرگ تهران به همراه کتابخانه و موزه‌ای که بنیاد گذاشته بوده است، بر آستان قدس رضوی وقف می‌کند و با این که بیش از 80 سال از آن زمان می‌گذرد و دگرگونی‌های بسیار سیاسی و اجتماعی که رخ داده است اما این دستاورد همچنان پابرجا است».

سمندری افزود: «حاج حسین آقا ملک وقف‌نامه‌ای دارد که با توجه به نگاهی که به آینده داشته است، از اسناد مهم تاریخ ایران به شمار می‌آید. او در این وقف‌نامه نیت اصلی خود را از بنیان‌گذاری چنین نهادی، دو هدف یاد می‌کند؛ یک، حفظ بهداشت و سلامت جامعه است که برای آن بیمارستانی در چناران خراسان می‌سازد و دو، کتابخانه و موزه ملک که با هدف ترقی معارف بنیان‌گذاری شده است».

سمندری گفت: «کتابخانه و موزه ملی ملک از مهم‌ترین کتابخانه‌ها در زمینه نگهداری از نسخه‌های خطی و چاپ سنگی است و 20 هزار عنوان رساله خطی در این کتابخانه نگهداری می‌شود. کتابخانه و موزه در این موقوفه بزرگ، دو بال‌اند که با هم ارتباط تنگاتنگ دارند و همراهی و هم‌نشینی آن‌ها دستاوردهایی جالب به همراه داشته باشد. این پدیده و وضعیت نگهداری کتاب‌ها و آثار تاریخی موجب شده است امروزه بسیاری از افراد موقوفه‌های خود را به این بنیاد بزرگ فرهنگی می‌سپارند مانند مجموعه کتاب‌های وقفی بیژن الهی و مجموعه کتاب‌های هنری و دانشگاهی استاد زمرشیدی که به کتابخانه و موزه ملی ملک ملک واگذار شده است».

این کتابدار افزود: «مخزن نگهداری کتاب‌ها در این کتابخانه جزو استانداردترین مخزن‌ها به شمار می‌آید و بخش مرمت و نگهداری کتاب‌ها جزو سرآمدان در این حوزه است. همچنین در این کتابخانه هر ساله برپایه خواسته و سفارش حاج حسین آقا ملک رویدادهایی بزرگی برگزار می‌شود. هم‌نشینی کتابخانه و موزه در این موقوفه، یکی از ویژگی‌های جالب آن است، از این‌رو در سال‌های اخیر دو تالار موزه‌ای برپایه کتاب‌ها و نسخه‌های راه‌اندازی شده است که یکی از آن‌ها تالار هزارداستان است که نخستین تالار محتوایی برپایه داستان‌های کهن ایرانی به شمار می‌آید».

این کارشناس ایران‌شناسی با بیان این که کتابخانه‌هایی زیاد در دهه‌های اخیر وقف شده‌اند، یادآور شد: «کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی و کتابخانه وزیری یزد، همچنین کتابخانه‌هایی که در آستان‌های مقدسه کتاب‌هایی به شیوه وقف گرد آورده‌اند، از جمله این کتابخانه‌ها به شمار می‌آیند و در این میانه مهم‌ترین آن‌ها کتابخانه آستان قدس رضوی است که کتابخانه ملک هم در منظومه فرهنگی آستان قدس رضوی در کنار آن جای می‌گیرد».

نصرالله حدادی، تهران‌شناس و نویسنده نیز در این نشست مجازی با اشاره به پیشینه تاریخی رشد علم و فرهنگ در ایران گفت: « قدرتمندان زمانه در دوره‌های گذشته ، افراد نخبه، دانشمندان و هنرمندان جامعه را به سوی خود می‌کشیدند چنان که علم، آگاهی و فرهنگ در اختیار طبقه‌ای ویژه از جامعه یعنی درباریان بود».

او گفت: «همچنین در گذشته اگر کتابخانه‌ عمومی در کشور وجود داشت به بزرگان، سلاطین و قدرتمندان متعلق بود و کتابخانه آستان مقدس علی بن موسی الرضا (ع) در این میان تنها استثنا بود».

این پژوهشگر یادآور شد: «مردم در کشور به تدریج متوجه اهمیت سوادآموزی و کتاب در جامعه می‌شوند به گونه‌ای که پس از انقلاب مشروطیت، نهضت مدرسه‌سازی و بسترسازی برای ترویج علم و آگاهی در کشور آغاز می‌شود و مدارس و کتابخانه‌ها به سمت مردمی شدن پیش می‌رود».

حدادی افزود: «پس از مردمی‌ شدن علم در جامعه، بسیاری از بزرگان فهمیدند به جای آب انبار و قنات می‌توان بیمارستان و مدرسه هم وقف کرد. به عبارتی دیگر، نیکوکاران همچون حاج حسین آقا ملک، نقش و اهمیت حفظ‌الصحه (بهداشت همگانی) در فراگیری علم و همچنین نشر معارف در میان مردم و جامعه را درمی‌یابند».

او گفت: «با گسترش صنعت چاپ در ایران، بسیاری از بزرگان و شخصیت‌ها وصیت می‌کنند کتاب‌هایشان به مرکزهایی همچون کتابخانه‌ها اهدا و وقف شود».

این تهران‌شناس از حاج حسین آقا ملک به عنوان پدر سنت حسنه وقف در کشور نام برد و افزود: «این واقف بزرگ معاصر، یک نقطه عطف تاریخی در ایران پدید آورد. او از یک سو، جامعیتی بر نیکوکاری افراد پیش از خود بود و از سویی دیگر، معلمی برای آیندگان به شمار می‌آید،‌از آن‌رو که بسیاری از واقفان و اهداکنندگان آثار فرهنگی به کتابخانه و موزه ملی ملک، راه حاج حسین آقا ملک را در وقف ادامه دادند».

او یادآور شد: «حاج حسین آقا ملک مجموعه‌ای گسترده از میراث ایرانی از کتاب، سکه، تمبر و تابلوی نقاشی خرید و گرد آورد و خود را تنها به گردآوری نسخه‌ها و رساله‌های خطی محدود نکرد. وقف مجموعه کتابخانه و موزه ملی ملک بر آستان قدس رضوی نیز نشان‌دهنده ژرفا، وسعت و تمایز اندیشه و تفکر او با دیگر واقفان است».

حدادی با اشاره به وجود بخشی از میراث فرهنگی ایران در کتابخانه‌ها و موزه‌های بیرون از کشور گفت: «ارزش اقدام نیک حاج حسین آقا ملک در صد سال آینده بیشتر مشخص می‌شود و مردم ایران متوجه پشتوانه فرهنگی کشور‌شان خواهند شد». 

عکس‌ها/ ایبنا