نسخه منحصربه‌فرد کتابخانه و موزه ملی ملک درباره بیماری آنفلوآنزا

​«گریپ»؛ دُرّه نادره گنجینه خطی بزرگ‌ترین موقوفه فرهنگی ایران

نسخه منحصربه‌فرد کتابخانه و موزه ملی ملک درباره بیماری آنفلوآنزا

پیمان سمندری

کارشناس کتابخانه و موزه ملی ملک

نسخه خطی شماره 4449 در گنجینه نسخه‌های خطی کتابخانه و موزه ملی ملک با نام «گریپ» (آنفلوآنزا) شناخته می‌شود. گریپ (Grippe) اصطلاحی فرانسوی برای بیماری آنفلوآنزا است. از جمله ویژگی‌های مهم درباره این کتاب آن است که نمونه‌ای دیگر در کتابخانه‌های ایران شناسایی و معرفی نشده است. اساس دلایل برای تألیف این رساله علمی اشاره به «پاندمی رومی سال‌های 1889 و 1890 عیسوی» (سال‌های 1306 و 1307 قمری) بوده است.

کتاب گریپ را حیدرمیرزای دکتر که گویا از شاگردان ژول ریشار (میرزا رضاخان فرانسوی) نخستین دبیر زبان فرانسه در دارالفنون بوده، از روی کتاب‌های تحقیقی و منابع اروپایی نگاشته است. نام دقیق اثر «حالت قلب در مرض گریپ (آنفلوآنزا)» است. چنانچه از نام کتاب هم مشخص است و در مطالب کتاب نیز دیده می‌شود، تمرکز اصلی نگارنده بر وضعیت قلب و مشکلات و بیماری‌هایی بوده است که قلب انسان در اثر ابتلا به بیماری گریپ به آن دچار می‌شود؛ در حالی که بیش‌تر پژوهش‌های انجام‌گرفته در منابع غربی آن روزگار به مطالعه شرایط و درگیری‌های ریه و دیگر اندام‌ها پرداخته‌اند. بخش‌‌های اصلی این کتاب به صورت برگردان از منابع دیگر بوده و بخش‌هایی نیز تصنیف‌شده توسط مؤلف آن است؛ او دستاورد پژوهش و ترجمه خود را در شوال سال 1311 قمری به پایان رسانده است.

این کتاب از چند جنبه شایان توجه ویژه است؛ یکی از مهم‌ترین این ویژگی‌ها، رعایت اسلوب‌های نگارش مقاله و رساله‌های علمی و پژوهشی در آن است که در میان منابع فارسیِ هم‌زمانِ خود نادره‌کاری به شمار می‌رود. نویسنده رساله در بخش نخست، پیشینه تحقیق و آزمایش‌های صورت‌گرفته توسط دانشمندان و اطبای فرنگی را شناسانده است. سپس به قسمت‌بندی (فصل‌بندی) مطالب می‌پردازد و در یک سیر عالمانه و درست، ابتدا به بیان مشاهده‌ها و تجربه‌ها اقدام می‌کند و نشانه‌های بالینی و ظاهری بیماران را در هر سویه از بیماری برمی‌شمرد. در ادامه با ریشه‌یابی و بررسی علت‌های بروز هر شکل از بیماری و عوارض آن، نظری کارشناسی ابراز می‌کند. او سپس به ارایه راهکار و چاره‌اندیشی برای درمان بیماران پرداخته، سرانجام به راستی‌آزمایی نتیجه‌های به‌دست‌آمده منطبق بر دست‌آوردهای دیگر پزشکان و محققان می‌پردازد. بیش‌تر مطالب کتاب دربرگیرنده داده‌های تخصصی حوزه پزشکی است اما شیوه‌ای سهل‌خوان و درک‌پذیر برای همه خوانندگان با اندکی آگاهی از مباحث دانش‌های پزشکی دارد.

نویسنده در مدخل مُذَهّب کتاب گریپ که همه آن به خط زیبا و خوانای نستعلیق کتابت شده است، رساله خود را به ناصرالدین شاه قاجار تقدیم می‌کند. از دیگر ویژگی‌های جالب این رساله کوتاه علمی، تبدیل تقویم سال‌های میلادی به قمری توسط مؤلف در حاشیه اثر است. جنس کاغذ کتاب گریپ یا آنفلوآنزا کاغذ فرنگی ‌آبی و جلد نیز از مخمل لاجوردی است.

***

گریپ (آنفلوآنزا) که گاه از آن به ذات‌الریه هم یاد می‌شود، همانند سرماخوردگی ریشه‌ای ویروسی دارد و با پخش قطره‌های ریز هنگام عطسه، سرفه یا صحبت‌کردن منتقل می‌شود. گریپ اما شروعی بسیار غافلگیرکننده همراه با تب بالای روبه‌افزایش دارد که سه تا چهار روز زمان می‌برد. سردرد، درد شدید مفاصل و عضلات، همچنین احساس شدید بیماری همراه با ضعف و خستگی از نشانه‌های مشخص این بیماری‌اند. افزون بر این احتمال بروز سرفه‌های شدید و خشک نیز وجود دارد. چنانچه این بیماری حاد پس از یک تا دو هفته فروکش کند، زمانی می‌برد تا بیمار احساس تن‌درستی کرده، نیروی پیش از بیماری را به دست آورد.

با توجه به گسترش و همه‌گیری بیماری‌هایی از خانواده گریپ در سالیان اخیر که بیماری کرونا نیز از آن جمله به شمار می‌رود، از همه عزیزان و همراهان صمیمانه می‌خواهیم با افزایش آگاهی در این زمینه، بیش از گذشته مراقب حال خود، نزدیکانشان و دیگران باشند.