بلوک تمبر یادبودی امام رضا علیه‌السلام
شهر زیارتی مشهد، پایتخت فرهنگی و مذهبی، ایران است و همراه بر حرم حضرت علی ابن موسی‌الرضا (ع)، دارای نمادهای مذهبی است که نشان‌دهندة فرهنگ و اعتقادات مردم است.
گشت‌وگذار در گنج ملک در دهه کرامت
بلوک تمبر یادبودی امام رضا علیه‌السلام
محمد نوروزی
شهر زیارتی مشهد، پایتخت فرهنگی و مذهبی، ایران است و همراه بر حرم حضرت علی ابن موسی‌الرضا (ع)، دارای نمادهای مذهبی است که نشان‌دهندة فرهنگ و اعتقادات مردم است.
بلوک تمبر یادبودی امام رضا(ع) نیز با رویکرد انتخاب این نمادها طراحی و چاپ شده است. این بلوک دارای چهار تصویر از ضریح قدیمی، سقاخانه، نقاره‌خانه و پنجرة فولاد حرم مطهر امام رضا (ع) است. در این مجموعه به چهار عنصر اساسی، حلقه اتصال میان زائران و حضرت ثامن‌الحجج اشاره شده است.
ضریح
اولین ضریح معروف به ضریح چوبین در دورة صفوی، دومین آن مشهور به ضریح نگین‌نشان در دورة افشاریه، سومین به نام ضریح فتحعلی شاهی، چهارمین ضریح شیر و شکر در سال 1338خورشیدی و پنجمین آن که ضریح کنونی است معروف به ضریح سیمین و زرین در سال ۱۳۷۲ خورشیدی به دستور تولیت محترم آستان قدس رضوی، مطالعات و بررسی‌های مقدماتی ساخت آن آغاز و پس از هفت سال آماده شد.
در تمامی گلبرگ‌ها و نقوش به کار رفته مفاهیم فرهنگ متعالی اسلام متجلی است و تأکید بر اسلامی و ایرانی بودن اجزای متشکله دارد. استفاده از اعداد ۵ و ۸ و ۱۴ در ساختار ضریح به طور مشخص نشان‌دهندة پنج تن و رتبة صاحب ضریح به عنوان هشتمین امام است؛ همچنین وجود ۱۴ محراب در چهار ضلع ضریح که رأس محراب‌ها به کلمه الله ختم می‌شود.
سقاخانه
سقاخانه در معماری سنتی ایران فضای کوچک و عمومی در معابر شهر بود که اهالی و کسبة محل برای رفع تشنگی عابران و رهگذران درست می‌کردند. برای مشخص بودن سقاخانه در هنگام شب نیز در گوشه‌ای از آن شمع روشن می‌کردند و بعدها رسم شد که افرادی که نذر یا حاجتی دارند، هر شب جمعه شمع‌هایی را در سقاخانه‌ها روشن می‌کردند.
با گذر زمان معماری سقاخانه‌ها تغییر کرد. یکی از قدیمی‌ترین بناهای سقاخانه‌ای در حرم امام رضا (ع) قرار دارد که سنگ بنای آن توسط نادر شاه افشار گذاشته شد و بنای فعلی به دست یکی از سرداران فتحعلی شاه قاجار، اسماعیل خان سنگسری تأسیس شد. فتحعلی شاه قاجار به پاس این خدمت مقدار بسیاری طلا به او بخشید که اسماعیل خان آن را صرف زراندود کردن سقاخانه کرد. البته این سقاخانه بر حسب ضرورت تغییرات و تعمیرات بسیاری به خود دیده است، اما هنوز به همین نام مشهور است.
نقاره‌خانه
نقاره‌خوانی یا نقاره‌نوازی، نوا و موسیقی اسلامی است که بسیاری از مردم با آن، حس خوشی تجربه می‌کنند. این آیین در حرم مطهر رضوی با نظم خاصی برگزار می‌شود. گویا برای اولین بار این آیین در دورة تیموریان با حمایت های نوة گوهرشاد خاتون در حرم رضوی اجرا شد و بعدها مورد توجه و حمایت متولیان قرار گرفت. از آنجا که این آیین در ساعات خاصی به صورت منظم برگزار می‌شود، در اسناد و نوشته‌ها به نقاره‌خانه، نوبت‌خانه هم گفته شده است.
زمان اجرای آن هر روز قبل از طلوع و پیش از غروب آفتاب برای اعلام انجام فریضه نماز صبح و مغرب است. در شب‌های میلاد ائمه و مناسبت‌های دینی مانند جشن عید قربان، غدیر و فطر در دو نوبت و همچنین زمان تحویل و آغاز نوروز نقاره‌خوانی انجام می‌شود که به آن «نقاره‌خانه عید» می‌گویند.
ایوان نقاره‌خانه از آثار دورة شاه عباس اول صفوی در ضلع شرقی صحن انقلاب اسلامی یا صحن کهنه قرار دارد و بارها مرمت و بازسازی شده که آخرین بازسازی در سال‌های ۱۳۳۶ تا ۱۳۴۶ شمسی بوده است.
این بنا یکی از مهم‌ترین و مشهورترین بناهای موجود در حرم مطهر امام رضا (ع) است، که در آن عناصر تزیینی مهم معماری اسلامی از جمله کاشی‌کاری، مقرنس‌کاری و خوش‌نویسی قابل مشاهده است. طراحی، اجرا و استفاده از بهترین تکنیک‌های هنری و مصالح در بنای ایوان نقاره‌خانه، همراه با عناصر تزیینی باعث شکل‌گیری اثری منحصربه‌فرد در حرم شده است که دقت در اجرای تک‌تک جزئیات آن نشان از ارادت هنرمندان و بانیان این ایوان دارد.
پنجره فولاد
از جمله نمادهای مهم و بسیار معروف اطراف حرم علی بن موسی‌الرضا (ع) چند پنجرة عظیم مشبک است که در نزدیک‌ترین نقطه به ضریح مطهر نصب شده تا زائرانی که به هر دلیلی عذر ورود به حرم را دارند، بتوانند از پشت این پنجره‌ها به دعا و نیایش، همچنین ادای نذر بپردازند.
پنجره فولادی که در این تمبر دیده می‌شود یکی از معروف‌ترین و مهم‌ترین پنجره‌ها است که به پنجره فولاد صحن جمهوری شناخته شده است. ساخت این پنجره مربوط به دوران صفویه بوده که تا به امروز بارها مرمت و تعویض شده است. اگرچه امروزه با روکشی از طلا مزین شده ولی هنوز به پنجره فولاد مشهور است.
در این سازه انواع هنرهای تزیینی در معماری مانند خط ثلث، نقوش اسلیمی و هنر فلزگری و فلزکاری مشاهده می‌شود و مأمن و پناهی برای زائران حرم رضوی است.
