گفت‌وگو با «سیدمحمد بهشتی» درباره نمایشگاه پرندگان در فرهنگ و هنر ایرانی «سیمرغ»؛ پرنده در هنر ایرانی، نماد مسافری است که به هر دو جهان سر
کتابخانه و موزه ملی در زادروز میلاد اما رضا (ع) و دهه کرامت (۲۸ شهریور تا ۷ مهر) به مناسبت برگزاری چهارمین جشنواره ماه هشتم، زمینه آشنایی فرهنگ‌دوستان و دوستداران تمدن ایرانی اسلامی را با نقش و حضور پرندگان در پهنه تاریخی و جغرافیای ادب و فرهنگ ایران فراهم آورده است.
«سیدمحمد بهشتی» رییس پیشین سازمان میراث فرهنگی کشور و کارشناس حوزه فرهنگ و تمدن ایرانی در بازدید از نمایشگاه پرندگان در فرهنگ و هنر ایرانی «سیمرغ» در کتابخانه و موزه ملی ملک، با اشاره به حضور جذاب پرندگان در آثار نگارگری مجموعه گنجینه حاج حسین ملک، افزود: «بی‌شک، مرغ نزد ایرانیان واجد دو وجه کارکردی و معنایی است. برای پی بردن به مقام معنوی پرندگان باید به مهم‌ترین ویژگی آن‌ها توجه کرد؛ پرواز کردن. این توانایی ما را به سرعت متوجه وجه رمزآلود و لایتناهی پرنده می‌کند. پرواز کردن، خود به معنی رهایی از زمین و قید خلود و سیر در ساحتی رفیع‌تر از ساحتی است که در آن به سر می‌بریم». به گفته وی، مرغ از جمله پدیده‌هایی در عالم مُلک است که ایرانی با طبع
شاعریِ خود آن را به عالم ملکوت نزدیک‌تر می‌بیند. از همین جمله‌اند پدیده‌هایی چون نور و آب و آسمان، زیرا از کدورت مادی بسیار مبری‌اند. در مرغ، حرکت و زندگی و عروج وجود دارد، از همین‌رو است که وقتی پای مفاهیمی چون جان و روح و دل و ملکوت به میان می‌آید، ناخودآگاه یاد مرغان و پرواز می‌کنیم. وقتی به کسی یا چیزی میل داریم، به اصطلاح مرغ دل‌مان به هوایش پرواز می‌کند.
بنیان‌گذار موزه سینمای ایران تاکید کرد: «در فرهنگ ایرانی، مرغ همچنین متذکر و تسبیح‌گوی حق است. در باورهای عامیانه، وقتی شخصی از دنیا رخت برمی‌بست، معتقد بودند در شب جمعه، وی در هیات مرغی ظاهر می‌شود. گویی مرغ سمبل مسافری است که می‌تواند به هر دو عالم سر بزند. وقتی از فرشتگان عالم ملکوت صحبت می‌شود، از دیرباز آن‌ها را در هیات پرنده‌ای بال‌دار می‌بینیم، این امر موضوعی است که در زندگی روزمره ما وارد شده و در باورها و سنت‌های ما همواره ردپای چنین تذکرهایی وجود داشته است».
حضور پرندگان در نگارگری‌ها، قلمدان‌ها و جلدهای لاکی گنجینه ملک نگارگری‌ها، تصویرهای روی قلمدان‌ها، جلدهای لاکی و قاب‌آیینه‌ها، بخشی از مهم‌ترین نفایس گنجینه کتابخانه و موزه ملی ملک را تشکیل می‌دهند که در برخی از آن‌ها عناصر طبیعی به ویژه پرندگان، حضوری خاطره‌انگیز دارند؛ موضوعی که یادآور جهان‌بینی ایرانیان به جهان هستی و پهنه هنر به شمار می‌آید.
سیدمحمد بهشتی با اشاره اهمیت این مساله، تصریح کرد: «مهم‌ترین ویژگی هنرمند در فرهنگ ایرانی، سیر از ظاهر به باطن است که لازمه‌اش زدودن پرده‌های مادی است. نقش کردن مرغ روی کاشی و سنگ به معنی کاستن از کدورت‌ها است. با طراحی پرنده، ملکوت خیال ظاهر می‌شود. با این نگاه است که مرغ جایگاه مهمی پیدا می‌کند و در میان موجودات زنده، مرغان به علت تداعی این حس، جایگاه ویژه‌ای دارند». این استاد دانشگاه یادآور شد: «مفهوم پرنده در فرهنگ ما با بقیه فرهنگ‌ها متفاوت است. هرچند امروزه پرنده به آن وجه «مرغ باغ ملکوت» بودن دیگر برای ما آشنا نیست ولی همواره نشانه‌ای فرهنگی بوده است. فرهنگ‌ها را می‌توان از زوایای مختلف با هم مقایسه کرد که یکی از این زوایا نشانه‌های
حیوانی فرهنگ‌ها است. بیش‌تر فرهنگ‌ها دارای چنین نشانه‌هایی‌‌‌اند؛ نشانه یکی شیر است و دیگری گرگ و دیگری اژدها. نشانه‌ها بیان سمبلیک خواست‌ها و روحیات هر فرهنگ است که نمی‌توان از آن‌ها به سادگی گذشت. یکی از راه‌های تقرب به طبع فرهنگ‌ها تعمق در همین نشانه‌ها است؛ وقتی به آن‌ها می‌اندیشیم متوجه می‌شویم برخی از این نشانه‌ها زمینی‌ترند و برخی میل به آسمان دارند. بنابراین حتی وقتی از پرندگان در فرهنگی چون فرهنگ خودمان صحبت می‌کنیم، پرندگان در هیات نادر و افسانه‌ای و کمال‌یافته‌شان مدنظرند و نه موجودیت واقعی پرندگان». به گفته رییس پیشین سازمان میراث فرهنگی کشور، بلبل، هدهد، سیمرغ و ققنوس، همه و همه قهرمانان اسطوره‌ای اذهان ما هستند و مراد از هر کدام، موجودیتی مثالی است نه واقعی. پس نشانه در اصل معنایی است که صورتی مادی پیدا کرده است، به همین ترتیب می‌توان گفت هر نشانه، سایه خواستی آسمانی است که سر و شکل زمینی یافته است و بنابر این، رفعت آسمان هر فرهنگ را در خود بازتاب داده است.