روایتی از تاریخ علم ایران در کتابخانه و موزه ملی ملک؛ به مناسبت گشایش تالار علوم
کشوری که سده‌های بسیاری حضور و بروز فرهنگی و تمدنی داشته است، میراث های قابل توجهی را به دست آورده است. میراث‌هایی که بخشی از آنها دستاوردهای علمی هستند و یا با فعالیت های علمی پیوند دارند. اینگونه است که وقتی به سراغ میراث‌های ایران می‌رویم نمی‌توانیم میراث‌های علمی را نادیده گرفت. از این‌رو است که می‌توان در گنجینه‌های فرهنگی و تمدنی ایران نام‌های بزرگ و درخشان از دانشمندان و توسعه‌دهندگان علوم در جهان را مشاهده کرد. همچنین آثار متعددی که به مثابه افتخار تاریخ علم شناخته می‌شوند و نمی‌توان در تاریخ علم آنها را نادیده گرفت.
روایتی از تاریخ علم ایران در کتابخانه و موزه ملی ملک؛ به مناسبت گشایش تالار علوم
رضا دبیری‌نژاد/ معاون فرهنگی موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک
کشوری که سده‌های بسیاری حضور و بروز فرهنگی و تمدنی داشته است، میراث های قابل توجهی را به دست آورده است. میراث‌هایی که بخشی از آنها دستاوردهای علمی هستند و یا با فعالیت های علمی پیوند دارند. اینگونه است که وقتی به سراغ میراث‌های ایران می‌رویم نمی‌توانیم میراث‌های علمی را نادیده گرفت. از این‌رو است که می‌توان در گنجینه‌های فرهنگی و تمدنی ایران نام‌های بزرگ و درخشان از دانشمندان و توسعه‌دهندگان علوم در جهان را مشاهده کرد. همچنین آثار متعددی که به مثابه افتخار تاریخ علم شناخته می‌شوند و نمی‌توان در تاریخ علم آنها را نادیده گرفت. هر تمدنی روایت و چشم‌انداز خود را از علم دارد؛ چشم‌اندازی که بیانگر تعریف یا شناخت آن ملت از عالم و خودش و در نتیجه علوم است. تعریفی که به یک نظم علمی و نظامی دسته‌بندی علوم می‌رسد. شناخت این تعریف که حاصل ادراک نظام علوم نزد جامعه است می‌تواند هویت و تمایز آن جامعه را نشان دهد. فرهنگ ایرانی نیز دستاوردهای علمی خود را دارد و این دستاوردها پنجره‌ای است که می‌تواند ما را به شناخت خودمان برساند. آثارخانه‌های فرهنگی که میراث‌های تاریخی و علمی را در خود گردآورده‌اند این امکان را دارند تا قطعات بازمانده از روایت علمی و فرهنگی را در کنار هم نهند و چشم‌انداز علمی تمدن ایران را روشن سازند. مجموعه وقفی مرحوم ملک که آثار متنوعی از نسخ خطی تا آثار تاریخی را در خود دارد، به دلیل نگاه دقیق گزیده‌طلبانه گردآورنده و واقف آن، آثار منحصربه‌فردی از میراث علمی و دستاورد دانشمندان ایرانی مسلمان را دارد؛ آثاری که با نیت ترقی معارف وقف شده‌اند تا در دسترس قرار گیرند و علاوه بر حفظ‌شدن با جامعه امروزی پیوند برقرار کنند و از یاد نروند بلکه فراتر از این امروز را در امتداد دیروز قرار دهند. هم‌نشینی کتابخانه و موزه این امکان را در کتابخانه و موزه ملی ملک فراهم می‌سازد تا بتوان تا دستاوردهای علمی و فرهنگی را به گونه‌های مختلف مورد بهره‌برداری قرار داد تا در دسترس مخاطبین جامعه قرار گیرد. این دسترسی با روایت‌سازی از آثار افزون‌تر می‌شود و می‌تواند علاوه بر قابل فهم نمودن آثار آنها را در مسیر هویت‌سازی قرار دهد. روایت‌سازی مهمترین کارکرد موزه‌هاست و موزه‌ها از طریق روایت‌ها تمایز و چشم‌انداز خود را می‌سازند. هر موزه روایت و منظر نگاه خود را به موضوعات دارد. کتابخانه و موزه ملی ملک هم که گنجینه‌ای متنوع از آثار اعم از نسخ خطی، آثار هنری، ادبی و علمی را در خود جای داده است، روایت‌های مختلفی را از منظرهای هنری، تاریخی، ادبی و علمی می‌سازد و در کنار هم می‌گذارد و اینگونه آثار محصور نمی‌مانند و نشان‌دهنده پیوند فرهنگ و علم در ایران می‌شوند. ایجاد تالار دائمی علوم در ایران اسلامی این امکان را در کتابخانه و موزه ملی ملک فراهم می‌سازد تا بتوان از منظر میراث علمی نیز به آثار فرهنگی نگریست. ایجاد این نمایشگاه دائمی جدید فضایی را می‌سازد که علم و وقف و هنر در فضایی بینامتنی قرار گیرند و بتوان بخش‌های پنهان‌مانده تاریخی را بازخوانی کرد؛ بخش‌هایی که وجود داشته‌اند اما کمتر شناخته شده‌اند و به ویژه در گذر زمان و تغییر نسل‌ها بیش‌تر در خطر فراموشی قرار می‌گیرند. تالار علوم کتابخانه و موزه ملی ملک با ارائه طبقه‌بندی‌های مختلف از علوم در ایران تلاش می‌کند تا ارتباط و نظام علمی را نشان دهد و از سوی دیگر می‌کوشد تا بیانگر آن باشد که علوم به شکل تفکیکی حضور نداشته‌اند بلکه دانشمندان ایرانی در ساحت‌های چندگانه علمی فعالیت داشته‌اند و این نمونه‌ای از زیست علمی و فرهنگی ایرانیان است. به دلیل گستردگی علوم و دستاوردهایشان در ایران تالار علوم مجموعه ملک به دستاوردهای علوم دقیقه پرداخته است و در روایتی که می‌سازد می‌توان شاخص‌ترین آثار از نامدارترین دانشمندان ایرانی مسلمان را مشاهده کرد. از قطب‌الدین شیرازی، ابن سینا، ابوریحان بیرونی، غیاث‌الدین جشید کاشانی تا عبدالرحمن صوفی؛ از جبر و قابله، حیل، کیمیا، هیئت، فلاحت، مسالک و الممالک، طب، جانورشناسی تا تشریح الابدان و آثار دیگر که هر کدام دستاوردی از علمی را با خود همراه دارند. این تالار تجربه‌ایست که موزه‌داری ایرانی تلاش می‌کند تا آثار تخصصی را در چرخه ارتباط امروزی و پیوند با نسل‌های جدید بگذارد. تالار علوم نمودی از وقف آثار علمی و بهره‌برداری امروزی از آنها در جهت پویایی موزه‌ها و جذاب‌سازی هدفمند اماکن فرهنگی است.