روایت موزه‌دار موزه کیوبرنلی از سیر دگرگونی موزه و موزه‌داری در اروپا
موزه‌دار بخش آسیا و خاورمیانه موزه کیوبرنلی- ژاک شیراک (موزه مردم‌شناسی) پاریس فرانسه گفت: «بیش از سه هزار اثر هنری ایران در موزه کیوبرنلی- ژاک شیراک (موزه مردم‌شناسی) پاریس نگهداری می‌شود که مجموعه‌ای از آنها در بخش ایرانِ موزه به نمایش درآمده است».
گزارش تفصیلی نشست پژوهشی «چگونگی شکل‌گیری موزه و جایگاه موزه‌داران در فرانسه» با سخنرانی هانا شیدیاک
روایت موزه‌دار موزه کیوبرنلی پاریس از سیر دگرگونی موزه و موزه‌داری در اروپا
موزه‌دار بخش آسیا و خاورمیانه موزه کیوبرنلی- ژاک شیراک (موزه مردم‌شناسی) پاریس فرانسه گفت: «بیش از سه هزار اثر هنری ایران در موزه کیوبرنلی- ژاک شیراک (موزه مردم‌شناسی) پاریس نگهداری می‌شود که مجموعه‌ای از آنها در بخش ایرانِ موزه به نمایش درآمده است».
به گزارش روابط عمومی موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک، موقوفه آستان قدس رضوی، هانا شیدیاک در نشست پژوهشی «چگونگی شکل‌گیری موزه و جایگاه موزه‌داران در فرانسه» که چهارشنبه 21 فروردین 1398 ساعت 14 در کتابخانه و موزه ملی ملک با حضور گسترده دوستداران ایرانی و غیرایرانی موزه و موزه‌داری به ویژه دانشجویان، پژوهشگران و علاقه‌مندان به سیر دگرگونی موزه و موزه‌داری در فرانسه برگزار شد، افزود: «موزه کیوبرنلی در یکی مهم‌ترین و زیباترین نقاط شهر پاریس جای دارد و شمار بازدیدکنندگان آن به اندازه‌ای زیاد است که صف طولانی از آنان را می‌توان در داخل و خارج موزه دید».
وی با اشاره به تصویرهای برخی موزه‌های فرانسه ادامه داد: «موزه لوور و موزه اورسی از دیگر موزه‌های پرمخاطب پاریس است که گاهی گردشگران ناچارند در شرایط نامناسب جوی ساعت‌ها در صف بایستند تا بتوانند از این موزه‌ها بازدید کنند که بیانگر علاقه گردشگران به بازدید از این موزه‌ها است».
موزه‌دار بخش آسیا و خاورمیانه موزه کیوبرنلی- ژاک شیراک پاریس یادآور شد: «این حجم گسترده مخاطب، دستاوردی است که این موزه‌ها در سال‌های اخیر به دست آورده‌اند، به عبارتی در گذشته تا این اندازه بازدیدکننده نداشتند و بیش‌تر افراد آگاه، پژوهشگران و علاقه‌مندان ویژه از این موزه‌ها دیدن می‌کردند».
شیدیاک گفت: «امروزه در سراسر جهان، چه در اروپا چه امریکا، موزه‌ها مکان‌هایی‌اند که بیش‌ترین بازدیدکننده و گردشگر را به خود اختصاص داده‌اند. همچنین کودکان در کنار بزرگ‌سالان، مخاطبان عمده موزه‌ها به شمار می‌آیند. این شمار البته در شهرهای بزرگ همواره بیش‌تر است».
از ریشه واژه موزه تا تعاریف ایکوم
موزه‌دار بخش آسیا و خاورمیانه موزه کیوبرنلی- ژاک شیراک پاریس با طرح این پرسش‌ها که «اهمیت موزه‌ها و مخاطبان آنها چرا در 20 سال اخیر تا این اندازه در جهان افزایش یافته است؟» و «ایده شکل‌گیری موزه از کجا پدید آمده است؟» افزود: «ریشه واژه موزه به کلمه میوز در یونان باستان برمی‌گردد. میوز یکی از خدایان اسطوره‌ای یونان باستان است که دختر زئوس و خدای علم، دانش و هنر به شمار می‌آید. معابد بسیاری برای تقدیس این خدای زن در یونان باستان ساخته شده است».
وی یادآور شد: « ایده گردآوری آثار هنری در یک ساختمان که برای نخستین بار در سده هفدهم میلادی پدید می‌آید با مفهوم کلمه موزه که اقتباس شده از این کلمه باستانی است، روبه‌رو می‌شویم».
شیدیاک در پاسخ به این پرسش که «موزه چیست»، به تعریف ایکوم (شورای بین‌المللی موزه‌ها) از موزه اشاره کرد و گفت: «در سال 1946 میلادی این اتفاق نظر پدید آمد تا کلمه موزه برای همه مجموعه‌های جهان که برای همه مردم باز است، در آنها آثار هنری، علمی، تاریخی و باستانی نگهداری می‌شود و سالن‌هایی برای نمایش آثار دارند، به کار رود. همچنین این مجموعه‌ها می‌توانند دارای حیاطی پر از گل و کتابخانه‌ای سرشار از منابع پژوهشی باشند».
وی با اشاره به دگرگونی هفت باره این تعریف از سوی ایکوم، افزود: «ایکوم در آخرین کوشش خود در سال 2007 میلادی، تعریفی تازه ارایه داد. موزه‌ها در این تعریف، موسسه‌هایی غیرانتفاعی‌اند که باید در راستای توسعه دانش، نگهداری و مرمت آثار، امکان پژوهش و نمایش میراث قابل لمس و ناملموس بشری و ایجاد فضایی برای آموزش به جامعه خدمات‌رسانی کنند. تحقیق و آموزش در این تعریف به عنوان یکی از دغدغه‌های جدید موزه‌ها مطرح می‌شود».
گردآوری اشیای زیبا؛ دغدغه انسان‌های اولیه
شیدیاک با اشاره به این که انسان از دوره باستان دغدغه گردآوری آثار و مجموعه‌داری را داشته است، یادآور شد: «انسان‌های اولیه هر شی را به چشم‌شان زیبا می‌آمد، گرد آورده، نگه می‌داشتند».
وی با اشاره به قطعه‌ای سنگ که شبیه صورت انسان است و پیشینه آن به سه میلیون سال پیش برمی‌گردد، افزود: « یکی از قدیمی‌ترین انسان‌ها در جنوب افریقا این سنگ را در رودخانه پیدا کرده بود. این شی از قدیمی‌ترین نمونه‌ها به شمار می‌آید».
موزه‌دار بخش آسیا و خاورمیانه موزه کیوبرنلی- ژاک شیراک پاریس با اشاره به مثالی دیگر درباره گردآوری اشیا توسط انسان‌های اولیه یادآور شد: «اگر در دوره باستان کمی جلوتر رویم به تمدن بابل در منطقه بین‌النهرین می‌رسیم که بابلی‌های شهر قدیم اور نخستین گام‌ها را در مسیر گردآوری آثار هنری برداشتند».
وی به یکی از قدیمی‌ترین اکتشافات باستانی که در اتاق دختر یکی از کاخ‌های پادشاهان بابلی در شهر اور توسط انگلیسی‌ها انجام شده است، اشاره کرد و گفت: «وجود تاریخ‌گذاری باستانی بر چند قطعه از آثار این گنجینه کشف شده، نشان داد که این آثار توسط فردی گردآوری و نگهداری شده است. بنابراین تفکر گردآوری آثار از گذشته وجود داشته است».
شیدیاک افزود: «همچنین این تاریخ‌گذاری بیانگر نخستین گام‌ها در ایجاد لیبل یا برچسب و تهیه شناسنامه برای آثار است. امروزه هر اثر برچسبی دارد که در آن اطلاعات مرتبط با آن درج شده است. در واقع از همان آغاز گردآوری آثار، ایده برچسب‌گذاری و گردآوری اطلاعات آثار و شناخت تاریخ و گذشته آنها نیز وجود داشته است».
وی با اشاره به تصویر نقش‌برجسته‌ای روی یک دروازه ورودی متعلق به دوران رم باستان، گفت: «اگر دوباره در تاریخ جلوتر برویم می‌بینیم ایده گردآوری آثار در دوران روم باستان در پیش روی ما جای دارد. زمانی که رومی‌ها یونان را تسخیر می‌کنند، اشیایی ارزشمند را که عموما آثار هنری‌اند با خود به روم به غنیمت می‌برند و حتی معبدی بزرگ برای نمایش این غنیمت‌های هنری و پیروزی خود برپا می‌کنند».
موزه‌دار موزه کیوبرنلی- ژاک شیراک پاریس ادامه داد: «با توجه به تصویرهای موجود از معابد می‌توان گفت در گذشته این معابد بودند که نقش موزه را بازی می‌کردند. البته در قرون وسطی کلیساها بر جای این معابد نشسته، مکان نگهداری آثاری شدند که از راه‌های جنگ یا هدیه گرد آمده بودند».
وی با اشاره به تصویر نمونه‌هایی از این آثار بیان کرد: «پس از جنگ‌های صلیبی مسیحیان، بسیاری از آثار از جمله ظروف، جعبه‌های زیبای ساخته شده از عاج یا طلا، نسخه‌های خطی و مجموعه آثار بسیار ارزشمند طلا و نقره‌‌ای که به دست آمده بود به کلیساها اهدا شد. البته سرنوشت بسیاری از این آثار به نگهداری در موزه‌های امروز ختم شده است».
شکل‌گیری نخستین موزه‌های اروپا
شیدیاک با بیان این که در سده شانزدهم میلادی مفاهیمی جدید مطرح می‌شود، افزود: «اروپاییان در این دوره به سرزمین‌های دیگر سفر کرده و جهان‌هایی تازه توسط دریانوردانی مانند کریستف کلمب گشوده می‌شود. به واسطه این کشف اروپاییان، مجموعه‌هایی بزرگ از آثار هنری که متعلق به سرزمین‌های دیگر است به مجموعه‌های اروپا سرازیر می‌شود».
وی گفت: «در این زمان همچنین اروپاییان متوجه ارزش و زیبایی این آثار هنری شده و افزون بر این که نیم‌نگاهی به جهان بیرون دارند، شناخت کشورهای اروپایی را آغاز می‌کنند به گونه‌ای که آنان شروع به کندوکاو در بناهای قدیمی روم و یونان کرده و آثار توسط باستان‌شناسان از دل تاریخ بیرون می‌آید. ثروتمندان و خانواده‌های سلطنتی نیز شروع به گردآوری این آثار می‌کنند تا جایی که مجموعه‌هایی بزرگ زاده می‌شود».
این بانوی موزه‌دار، یک تاریخ‌دان ثزوتمند ایتالیایی را از افرادی دانست که آثار هنری گرد می‌آورد و در این‌باره افزود: «ایده شکل‌گیری مجموعه‌های خصوصی بسیار جدی‌تر از گذشته می‌شود. مثلا یک تاریخ‌دان و مجموعه‌دار ایتالیایی شروع به گردآوری نقاشی‌های پرتره کرده، بیش از 400 پرتره بینظیر را از مهم‌ترین نقاشان دوران خودش گرد می‌آورد».
وی یادآور شد: «همچنین این تاریخ‌دان ایتالیایی تصمیم می‌گیرد گالری یا موزه‌ای اولیه برای نمایش این مجموعه نقاشی در شهر کومو ایتالیا پایه بگذارد که متاسفانه بعدها ساختمان این گالری در آتش‌سوزی از میان می‌رود».
شیدیاک گفت: «در آغاز سده هفدهم میلادی، دانشمندان علوم مختلف مانند فیزیکدانان و شیمی‌دانان و برخی افراد متمول علاقه‌مند به گردآوری عجایب از سرتاسر جهان می‌شوند و بدین‌ترتیب مسیری تازه در شکل‌گیری مجموعه‌های خصوصی پدیدار می‌شود».
وی یادآور شد: «یک مجموعه‌دار ایتالیایی بیش از 18 هزار قطعه اثر شگفت‌انگیز با دیدگاه علوم طبیعی (انواع گیاهان و حیوانات) را در این دوره گرد آورده است که خوشبختانه بخشی بزرگ از این مجموعه در موزه بولونیا ایتالیا در بازدید است. این اتاق‌های عجایب امروزه به صورت موزه‌های علوم طبیعی درآمده است».
موزه‌دار موزه کیوبرنلی- ژاک شیراک از یک فیزیکدان دانمارکی نیز نام برد که چنین آثاری عجیب در منزل خود گرد آورده است و افزود: «امروزه یک سالن مشخص در موزه هنرهای طبیعی کپنهاگ دانمارک به فرم بازسازی‌شده از روی تصویر چیدمان آثار اتاق عجایب و کنجکاوی این فیزیکدان مجموعه‌دار اختصاص یافته است».
وی به مجموعه «الیاس اَشمول» در انگلستان اشاره کرد و گفت: «این مجموعه‌دار افزود بر گردآوری عجایب، اشیایی با دیدگاه مردم‌شناسانه از ابزارآلات زندگی مردم و آثار هنری خلق‌شده در آن دوره از قاره‌های آسیا، افریقا و امریکا گرد آورده است. این مجموعه آثار پس از مرگ او در سال 1677 میلادی به دانشگاه آکسفورد اهدا شد تا موزه‌ای با نام «اشمولین» گشایش یابد. بدین‌ترتیب برای نخستین بار، یک مجموعه خصوصی در آستانه دید همگان جای گرفته و مفهومی تازه از موزه شکل می‌یابد. موزه اَشمولین، یکی از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین موزه‌های جهان به شمار می‌آید».
شیدیاک به نقش شخصیت‌های مذهبی در بنیان‌نهادن موزه‌ها اشاره و بیان کرد: «پاپ به عنوان یک رهبر مذهبی، پشتیبان شکل‌گیری نخستین موزه رسمی واتیکان ایتالیا می‌شود. بنابراین موزه‌ها به جای شکل‌گیری توسط مجموعه‌داران خصوصی با پشتیبانی رهبران مذهبی و کلیساها ایجاد می‌شوند».
وی همچنین از «سِر هنس اسلون» فیزیکدان ایرلندی به عنوان یکی از چهره‌های شاخص تاریخ موزه‌داری نام برد و گفت: «اسلون بیش از 71 هزار اثر، دربرگیرنده کتاب، نقاشی و مدال، انواع آثار هنری و حتی حیوانات و گیاهان را در زندگی خود گرد آورد و به پادشاه انگلستان اهدا کرد تا موزه این کشور را بنیان گذارد. موزه انگلستان بدین‌ترتیب رسما در سال 1759 میلادی در یک کاخ قدیمی سده هفدهم میلادی برای همگان گشایش می‌یابد».
موزه‌دار موزه کیوبرنلی- ژاک شیراک پاریس با بیان این که آغاز سده هجدهم میلادی تقریبا با تولد علم باستان‌شناسی هم‌زمان است، یادآور شد: «بزرگ‌ترین باستان‌شناسان اروپایی از انگستان، فرانسه و دیگر کشورها به کشورهای مختلف از مصر تا چین و ایران سفر می‌کنند. از راه اکتشافات آنان آثار بسیاری به دست می‌آید و موزه انگلستان از آثار تمدن‌های گوناگون سرشار می‌شود و دغدغه پایه‌گذاری موزه‌ای بزرگ‌تر پدید می‌آید».
وی افزود: «بنابراین ساختمان قدیمی این کاخ در سال 1852 میلادی تخریب می‌شود تا موزه‌ای جدید و بزرگ‌تر با طرح سِر رابرت اسمیرک معمار معروف بریتانیایی در لندن بنا شود. این موزه در لندن همچنان برپا بوده و یکی از پربازدید‌ترین موزه‌های دنیا به شمار می‌آید».
پایه‌گذاری موزه‌های مهم فرانسه
شیدیاک درباره شکل‌گیری موزه لوور فرانسه گفت: «کاخ لوور مکان سکونت پادشاهان فرانسه در ادوار مختلف تاریخی بود که با گسترش آن در سده‌های هفدهم و هجدهم میلادی به یکی از ساختمان‌های بینظیر فرانسه با مجموعه آثار هنری که در آن نگهداری می‌شود، بدل شده بود. در سال 1678 میلادی، پادشاه لویی این کاخ را ترک کرده و به کاخ جدید در ورسای می‌رود. با خالی شدن کاخ لوور از خاندان سلطنتی، ایده شکل‌گیری موزه لوور در این کاخ به عنوان بزرگ‌ترین موزه فرانسه در سال 1774 میلادی شکل می‌گیرد».
وی ادامه داد: «البته این ایده به دلیل انقلاب معروف فرانسه در آن زمان عملی نشد تا این که پس از انقلاب همه این اموال به کشور واگذار می‌شود. بدین‌ترتیب با مفهوم موزه‌های ملی در فرانسه روبه‌رو می‌شویم. موزه لوور رسما با نمایش بیش از 537 اثر نقاشی در دهم آگوست 1793 میلادی گشایش می‌یابد. این موزه نعلی‌شکل اکنون در چهار طبقه پذیرای گردشگران است».
موزه‌دار موزه کیوبرنلی- ژاک شیراک پاریس افزود: «در دوران ریاست جمهوری ژرژ پمپیدو در فرانسه، ساخت مرکز فرهنگی با نام او از سال 1969 میلادی در قلب پاریس آغاز می‌شود. این موزه بینظیر با تکنیک مشابه ساخت کشتی و از پیچ و مهره در هفت طبقه در مکان یک پارکینگ قدیمی بزرگ ساخته می‌شود. امروزه این منطقه پاریس تبدیل به یکی از مراکز فرهنگی این شهر شده است».
وی یادآور شد: «در دوران ریاست جمهوری فرانسوا میتران نیز توجهی ویژه به ساخت موزه‌های جدید و مرمت موزه‌های قدیمی می‌شود. چهار موزه جدید در این دوره ساخته شده که شاید موزه علوم و فناوری پاریس یکی از زیباترین و مهم‌ترین این موزه‌ها به شمار آید. نوع بنای این موزه و همچنین چگونگی ارایه آثار و امکانات موجود در آن برای بازدیدکنندگان جالب است. بخش کودکان آن نیز یکی دیگر از بخش‌های خاص و بزرگ این موزه است که در آن علوم به زبان ساده به کودکان آموزش داده می‌شود».
شیدیاک گفت: «موسسه هنر جهان عرب، موزه‌ای دیگر است که در این دوره ساخته شد که یکی از مهم‌ترین مراکز هنر اسلامی در اروپا به شمار می‌آید و هنر معماری آن نیز قابل توجه است».
وی افزود: «در سال 1989 میلادی نیز با حمایت این رئیس جمهور، بازسازی موزه لوور پس از دهه‌ها انجام شده و یک هرم زیبا (نماد لوور) توسط طراحی معمار برجسته ژاپنی به بنای این موزه افزوده می‌شود. همچنین قسمت‌هایی از بخش‌های زیرین کاخ لوور پس از این بازسازی، نمایان می‌شود».
وجود شگفت‌انگیزترین مجموعه کره زمین در موزه کیوبرنلی
این بانوی موزه‌دار ابراز کرد: «با رسیدن ژاک شیراک به ریاست جمهوری فرانسه، ایده تشکیل موزه‌ای برای نشان دادن تمدن همه قاره‌های جهان توسط وی کلید می‌خورد و موزه کیوبرنلی- ژاک شیراک شکل می‌گیرد. موزه کیوبرنلی با بهره‌گیری از عنصرها و دیدگاه‌های جدید معماری آن دوران با طراحی ژان نوول معمار معروف فرانسوی و انتخاب دقیق مکانی آن روبه‌روی موزه هنرهای مدرن پاریس و کنار برج ایفل به عنوان جدیدترین و شاید زیباترین موزه این شهر بنا شد».
وی یادآور شد: «نوول از برجسته‌ترین طراحان موزه‌های جهان است که طراحی موسسه هنر جهان عرب، نخستین پروژه او به شمار می‌رود. موزه لوور ابوظبی و موزه جدید قطر نیز از دیگر آثار این معمار بنام فرانسوی است».
شیدیاک با بیان این که در طراحی موزه کیوبرنلی بیش‌ترین فضا (حدود 18 هزار مترمربع) به باغ اختصاص دارد، گفت: «این موزه به واسطه ستون‌های ده متری در ارتفاع ساخته شده است تا در بخش‌های زیرین و دو سوی آن باغ‌ها شکل گیرد. نمای بیرونی موزه نیز به سوی رودخانه است. همچنین بیش از 150 گونه گیاهی در فضای این موزه کاشته شده که به شیوه‌ای ویژه آبیاری می‌شود».
وی با اشاره به این که بیش از سه هزار اثر هنری ایران در موزه کیوبرنلی- ژاک شیراک (موزه مردم‌شناسی) پاریس نگهداری می‌شود که مجموعه‌ای از آنها در بخش ایرانِ موزه به نمایش درآمده است، افزود: «فضایی گسترده برای نمایش آثار چهار قاره جهان، درون این موزه وجود دارد که با تغییر رنگ زمین مخاطبان متوجه تغییر قاره مورد نظر می‌شوند. دو فضا نیز برای نمایش کوتاه‌مدت آثار (نمایشگاه‌های ادواری) در نظر گرفته شده است. مجموعه آثار افریقا در این موزه یکی از شگفت‌انگیزترین مجموعه‌های کره زمین است».
موزه‌دار موزه کیوبرنلی- ژاک شیراک پاریس با تاکید بر این که موزه‌ها دیگر مکانی برای خاک‌خوردن اشیا نیستند، گفت: «آثار در ادوار و مناسبت‌های مختلف از مخازن بخش پایینی موزه کیوبرنلی خارج شده و در قالب نمایشگاه در آستانه دید علاقه‌مندان قرار می‌گیرد».
وی با بیان این که امروزه نگهداری سپس مرمت و نمایش آثار دغدغه اصلی موزه‌داران است، افزود: «از جدیدترین مواد برای شماره‌گذاری اشیا استفاده می‌شود تا کم‌ترین آسیب به آنها برسد. گاه این شماره‌گذاری مستقیم روی آثار انجام می‌گیرد، اما عموما شماره روی قطعه‌ای از شی دیگر مانند کاغذ مخصوص زده شده، سپس روی اثر نصب می‌شود. البته در شیوه نوین، همه آثار موزه کیوبرنلی یک بارکد دارند که بی‌درنگ و به سادگی می‌توان آنها را در مخازن بزرگ موزه یافت».
شیدیاک یادآور شد: «برای بررسی و مرمت و گاه نگهداری آثاری که توسط موزه‌داران و مجموعه‌داران به موزه کیوبرنلی آورده می‌شود نیز امکاناتی در این موزه وجود دارد. همچنین این موزه، از متخصصان کشورهای مختلف دعوت می‌کند تا بر مجموعه‌های کشور خود کار کرده و آثار مربوطه را شناسایی کنند».
وی با اشاره به این که قسمتی از بخش آسیا و خاورمیانه موزه کیوبرنلی پاریس که زیر نظرش فعالیت می‌کند به هنر ایران اختصاص دارد، گفت: «بیش از سه هزار اثر از ایران در این موزه نگهداری می‌شود که توسط یک متخصص ایرانی بررسی شده تا آثار دارای شناسنامه‌ای درست باشند. به‌طور مثال شمشیری متعلق به شاه عباس صفوی در زمان بررسی این آثار شناسایی شده است».
موزه‌دار موزه کیوبرنلی- ژاک شیراک پاریس با تاکید بر اینکه آثار بخش نمایش دایمی این موزه با آثار موجود در مخازن جابه‌جا می‌شود، افزود: «گروهی از متخصصان در قالب یک تیم طراحی مانند کارشناس مرمت و کارشناس نورپردازی با یکدیگر همکاری می‌کنند تا اثر انتخاب شده در بهترین حالت به نمایش درآید».
وی با بیان این که موزه‌های جهان مانند موزه کیوبرنلی همچنان به خرید آثار موزه‌ای ادامه می‌دهند، گفت: «هر ساله کیوریتورهای (نمایشگاه‌گردان‌ها) این موزه موظف‌اند به شناسایی اشیای جدید در میان آثار متعلق به مجموعه‌های خصوصی یا اشیای ارایه شده در حراجی‌ها بپردازند و اشیای پیشنهادی خود را معرفی کنند. گروهی از صاحب‌نظران در نهایت انتخاب می‌کنند چه اثری باید توسط موزه خریداری شود».
شیدیاک یادآور شد: «طبق قانون موزه‌های فرانسه، کل آثار موجود هر ده سال یک‌بار باید به طور کامل بازبینی شود. همچنین فضا و شرایط نگهداری آثار باید کنترل شود تا با استانداردهای موجود هم‌خوانی داشته باشد. همچنین بانک اطلاعاتی آثار در این موزه‌ها مانند دیگر موزه‌های جهان وجود دارد که شناسنامه و عکس تک‌تک آثار موزه در آن قابل دسترسی است».
وی با اشاره به اینکه بانک اطلاعات آثار موزه کیوبرنلی به زودی به صورت آنلاین در دسترس پژوهشگران جهان قرار خواهد گرفت، افزود: «منتخبی از اصل آثار موزه‌های فرانسه مانند موزه مذکور در شرایط کنترل شده در فرودگاه شارل دوگل پاریس برای جذب گردشگران به نمایش گذاشته شده است».
شیدیاک گفت: «یکی از دغدغه‌های جدی موزه کیوبرنلی جذب مخاطبان کودک است و بدین‌منظور امکانات بسیار جذاب برای بازدید آنان در این موزه فراهم شده است».
رقابت موزه‌های فرانسه در جذب بیش‌تر مخاطب
موزه‌دار بخش آسیا و خاورمیانه موزه کیوبرنلی- ژاک شیراک پاریس گفت: «وزارت فرهنگ فرانسه در سال 2002 میلادی در آغاز هزاره جدید در یک اعلامیه رسمی چهار نکته یا دغدغه اصلی را برای همه موزه‌های فرانسه اجباری اعلام کرد و از آنها خواست در راستای این دیدگاه‌ها هماهنگ شوند».
وی افزود: «در دیدگاه نخست، نگهداری، بازسازی، مرمت و مطالعه آنچه در مجموعه‌های موزه‌ها وجود دارد، مطرح شد. دیدگاه دوم تا چهارم نیز دربردارنده توسعه فضای فرهنگی موزه‌ها به منظور دسترسی همه افراد جامعه با هر سلیقه، سن و جایگاه از اجتماع به مجموعه‌های این موزه‌ها، ایجاد فضایی برای آموزش و در نهایت ایجاد فضایی برای گسترش این دانش بشری در سراسر دنیا و اشتراک گذاشتن دستاوردهای آن میان همه مردم جهان است».
شیدیاک یادآور شد: «موزه‌های فرانسه به ویژه پاریس با این اندیشه تازه خود را ملزم دانستند همه شرایط را فراهم کنند تا مخاطبانی بیش‌تر از این موزه‌ها دیدن کنند. امروزه همه این موزه‌ها می‌کوشند این میزان مخاطب نیز افزایش یابد. به‌طور مثال موزه کیوبرنلی با ارتقای برنامه‌های آموزشی موزه، مخاطبانی بیش‌تر از جمله کودکان را جذب می‌کند».
وی گفت: «همچنین ایده جدید این موزه‌ها به ویژه موزه کیوبرنلی آن است که اگر مردم به سراغ موزه‌ها نمی‌روند، موزه‌ها به سراغ آنان روند و مردم را با فرهنگ و تمدن‌های موجود در موزه‌ها آشنا کنند. برگزاری برنامه‌هایی در روستاها و شهرهای نزدیک پاریس و نمایش آثار، برپایی کارگاه‌های آموزشی به ویژه برای کودکان و اجرای برنامه در زندان‌ها، بیمارستان‌ها و مدرسه‌ها توسط گروه‌هایی از موزه، از جمله اقداماتی است که برای آشنایی مخاطبان با موزه صورت گرفت».
موزه‌دار موزه کیوبرنلی- ژاک شیراک پاریس تصریح کرد: «امروزه موزه‌های پاریس مانند لوور، اورسی و کیوبرنلی برای جذب مخاطب بیش‌تر رقابت می‌کنند و ایده‌پردازی تازه انجام می‌دهند تا افرادی بیش‌تر را درگیر فضای موزه کنند».
نمایشگاه لباس زنان خاورمیانه؛ از ایده تا اجرا
موزه‌دار موزه کیوبرنلی- ژاک شیراک پاریس به وجود مجموعه‌ای بینظیر از لباس‌های دنیای شرق و خاورمیانه در موزه کیوبرنلی اشاره کرد و گفت: «این مجموعه شامل لباس‌های سلطنتی و همچنین لباس‌های اقوام مختلف مناطق روستایی سوریه، فلسطین، اردن و ... می‌شود. همچنین نقاشی‌هایی آبرنگ که در آنها این لباس‌ها کشیده شده است، عروسکهای این سرزمین‌ها و انواع وسایل تزیینی بانوان اعم از کلاه، روبنده و جواهراتی از کشورهای سوریه، عراق، عمان و مصر در این مجموعه وجود دارد».
وی با اشاره به تصویرهایی از مکان برگزاری نمایشگاه موقت «لباس زنان خاورمیانه» در موزه کیوبرنلی افزود: «هدف از برگزاری نمایشگاه بیش‌تر نمایش لباس‌های مردم عامه و روستایی کشورهای سوریه، مصر و اردن بود، زیرا لباس‌های اقوام و مناطق مختلف این کشورها به گونه‌ای شگفت‌آور شباهت‌هایی بسیار از نظر تزییناتی مانند تکنیک سوزن‌دوزی روی یقه لباس دارند».
شیدیاک با بیان اینکه برای تکمیل اطلاعات و منابع این نمایشگاه به شهرهایی مانند دمشق و حلب سوریه سفر کرده و از لباس‌های موجود در موزه‌ها و کارگاه‌های دوخت لباس این شهرها بازدید کرده است، یادآور شد: «در این سفرها، تحت تاثیر زیبایی و گوناگونی لباس‌ها و پارچه‌های این مناطق قرار گرفتم».
وی ادامه داد: «همچنین در سفر به مصر، با بانویی در منطقه سینا آشنا شدم که مجموعه‌ای غنی و بینظیر از پارچه‌ها و انواع لباس‌های صحرای سینا داشت. این مجموعه‌دار در تکمیل آثار نمایشگاه‌ام بسیار به من کمک کرد».
موزه‌دار موزه کیوبرنلی- ژاک شیراک پاریس به سفر خود به اردن نیز اشاره کرد و گفت: «این سفرها یک سال زمان برد تا من در کنار تکمیل تاریخچه لباس‌ها دریافتم چه آثاری را می‌توانم به نمایش بگذارم».
وی با معرفی برخی لباس‌هایی که در طول این سفرها تهیه کرد، افزود: «می‌خواستم نمایشگاه لباس زنان خاورمیانه را به زنان این مناطق تقدیم کنم. همچنین تصمیم داشتم تاریخ را روایت کنم و به مخاطبان نکاتی تازه آموزش دهم تا بازدیدکنندگان با دستاورد و دانشی نو این نمایشگاه ترک کنند».
شیدیاک همچنین از سفر خود به لبنان و کشف چند مومیایی و لباس متعلق به سده سیزدهم میلادی توسط باستان‌شناسان لبنانی در یک غار یاد کرد و افزود: «نقش‌مایه‌هایی بر لباس یک کودک این منطقه وجود داشت که متاثر از شیوه تزیین لباس‌های ترکمن بود. با امانت این قطعه لباس توانستم داستان نمایشگاه‌ام کامل کنم و به روایتگری بیش‌تر تاریخی در برگزاری این نمایشگاه بپردازم».
همکاری با طراح لباس برجسته فرانسه
موزه‌دار موزه کیوبرنلی- ژاک شیراک پاریس با تاکید بر این که برای چگونگی نمایش آثار نمایشگاه لباس زنان خاورمیانه در این موزه از «کریستین لاکوآ» طراح برجسته لباس فرانسوی دعوت به همکاری کردم، گفت: «این طراح با توجه به تاریکی راهروی ورودی نمایشگاه، تصمیم گرفت نمایشگاهی سرشار از رنگ و نور طراحی کند. همچنین کوشیدیم لباس‌ها بیرون ویترین‌ها در برابر بازدیدکنندگان نمایشگاه جای گیرد».
وی افزود: «در نخستین گام بیش از صد لباس مخزن موزه را بررسی کردیم. اگرچه برای انتخاب لباس‌ها با یکدیگر همکاری می‌کردیم، اما تصمیم نهایی را خودم گرفتم. همچنین طبق روال همیشه، نقشه‌ای از فضای نمایشگاه تهیه کردیم و کریستین لاکوآ با توجه به آن ایده‌های خود را برای تزیین فضا ارایه کرد».
شیدیاک با اشاره به برخی از تزیینات نمایشگاه یادشده و مراحل انتخاب و چگونگی نمایش آثار آن یادآور شد: «پوستر نمایشگاه توسط لاکوآ طراحی شد که از آن برای روی جلد کاتالوگ نمایشگاه نیز استفاده شد. همچنین او مدیریت هنری عکاسی از لباس‌های نمایشگاه را به منظور تهیه کاتالوگ آن برعهده گرفت. او از لباس‌ها در فضاهای گوناگون موزه مانند موتورخانه تا مخازن عکاسی کرد، در نتیجه کاتالوگی بسیار متفاوت و منحصربه‌فرد تهیه شد».
وی با تاکید بر این که نورپردازی نمایشگاه مخاطبان موزه را به آن جذب می‌کرد، افزود: «همچنین با بهره‌گیری از نقش‌مایه‌های این لباس‌ها و بزرگ‌نمایی آنها، موکتی رنگارنگ برای مفروش‌کردن مکان تاریک این نمایشگاه طراحی و سفارش داده شد».
این بانوی موزه‌دار با بیان این که لباس‌ها در ساده‌ترین شکل به صورت ایستاده و در حال پرواز به نمایش درآمد، ادامه داد: «قطعه لباس کشف‌شده کودک از لبنان در ورودی نمایشگاه در آستانه دید همگان گذاشته شد. اتاقی نیز برای نشستن و مطالعه مخاطبان در زمان بازدید درباره تاریخچه لباس‌ها و تکنیک‌های بافت‌ها و نمایش عروسکهای کوچک در کنار نمایشگاه در نظر گرفته شد».
وی گفت: «چهار صندوقچه جهاز عروس این مناطق که در آنها لباس و جواهرات نگهداری می‌شود، بازسازی شد. نمونه‌هایی از زیورآلات و لوازم آرایش عروس در این صندوقچه‌ها که کودکان و جوانان امکان باز کردن کشوی آنها و دیدن این آثار را داشتند، قرار گرفت. این اشیا را در سفرهایم برای تکمیل نمایشگاه موزه خریده بودم. همچنین سه لباس با تکنیک‌های قدیمی برای نمایشگاه دوخته شد که بازدیدکنندگان امکان دست‌زدن به آنها را داشتند».
شیدیاک با بیان این که بیش از 240 هزار نفر از اقشار گوناگون این نمایشگاه متفاوت و موفق را دیدن، افزود: «برپایی نمایشگاه لباس زنان خاورمیان بیانگر سنت دیرینه و رنگارنگ پوشش زنان این منطقه و استفاده آنان از انواع نقش‌مایه‌ها و رنگ‌ها در تزیین لباس‌های‌شان بود».
در پایان نشست نیز هانا شیدیاک به پرسش‌های برخی میهمانان درباره اقدامات موزه کیوبرنلی برای جذب مخاطبان کودک، چگونگی اداره موزه‌های فرانسه و ... پاسخ داد. همچنین تصویرهایی از اشیای هنری ایران که توسط این موزه خریده شده است مانند کاشی تصویری با طرح رستم و دیو سفید، پرده قلم‌کار واقعه روز قیامت از دوره قاجار و فرش‌های تصویری در این نشست پژوهشی به نمایش درآمد.
هانا شیدیاک، زاده بیروت است و اصالتی لبنانی دارد و در جوانی به فرانسه کوچیده است. او در رشته تاریخ هنر و باستان‌شناسی از دانشگاه سوربون فرانسه فارغ‌التحصیل شده است و 35 سال سابقه فعالیت در حوزه موزه‌داری دارد. این نشست تخصصی در راستای ارتباطات و همکاری‌های میان فرهنگی و ارتقای سطح علمی و تجربی فعالان عرصه موزه و موزه‌داری کشور در موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک برگزار شد.
