علم حِیَل

​علم حِیَل

یکی از علوم مورد توجه دانشمندان دوره اسلامی که آثار نوشته ‌شده در آن بسیار وسیع‌تر و مهم­تر از آثار دانشمندان یونان در همین زمینه است علم ‌الحیل یا دانش حیل است. اگر چه واژه حیل جمع حیله است و به نقش حیله‌ها و ظرافت‌های‌‌‌‌ فکر انسان برای به کار گرفتن ابزار مختلف اشاره دارد، اما علم ‌الحیل فقط نوعی مکاری ساده نیست؛ کار در این حوزه مستلزم آگاهی و اشراف بر قوانین طبیعت است. به هنگام مواجهه دانشمندان این حوزه با مسایلی عجیب و غامض لازم بوده است مکر آنان عیان شود تا مسئله حل شود. ساعت‌های مکانیکی حیرت­‌انگیز، انواع وسایل انتقال آب و پرفشار کردن ظروف مایعات، انواع جنگ‌افزارهای پیچیده و آلاتی که تیر یا سنگ را تا ده‌ها متر آن‌سوتر پرتاب ‌کند جملگی ابزار و وسایلی هستند که ساز‌وکارشان در حوزه دانش حیل بررسی می­شود. فقط در یکی از کتاب­‌های این حوزه یعنی کتاب حیل، نوشته بدیع‌الزمان جزری، بیش از بیست گونه مختلف ساعت طراحی و توصیف شده است.

ساختن وسایلی که بتواند قطعاتی عظیم را از جای خود بلند و جا‌به‌­جا کند نیز با اتکا بر دانش حیل میسر بوده است. دسته آثار و متونی که موضوع­شان جابه­جایی قطعات سنگین بوده عموماً جراثقال نامیده می‌شدند. استفاده از انواع اهرم‌ها، قرقره‌ها، طناب‌ها و صورت ترکیبی آن­ها نیز موضوع آثار مربوط به جراثقال بوده است.