کاجیره قرمز (گُل معصفر)

​کاجیره قرمز (گُل معصفر)- عصاره معصفر از دوران باستان به عنوان رنگ مورد استفاده بوده است که کفن‌های رنگ شده مومیان مصر باستان گواه بر این موضوع اند. در فارسی به معصفر" گلرنگ" و تخم آن "کافشه"، "خسک دانه" و در گیلان " تخم کاجیره" و "تخم کازیره" گویند. در کتب سنتی، با نام‌های عربی "قُرطُم" و"اِحریض" و تخم آن را "حب العصفر" و "بذر الاحریض" نام برده‌اند. این گیاه از خانواده کاسنی Compositae یا Astraceae و تیره فرعی tubuliflorae است و با نام علمی Carthamustinctoriusl شناخته می‌شود. منشا اولیه این گیاه در عربستان بوده است که به تدریج در دیگر نواحی پراکنده شده است (روحی و دیگران، 1397، 148).این رنگینه حاصل از گلبرگ‌های گل معصفر یا کاجیره است که به طور گسترده در مناطق نیمه خشک ایران، افغانستان و هند کشت می‌گردد. گلبرگ‌ها در آفتاب خشک می‌شوند و مراحل مختلفی را می‌گذرانند تا رنگ قرمز (شهاب) به دست آید. در حقیقت کاجیره، دو بخش رنگی دارد که قسمت زرد آن در آب حل شدنی و بخش قرمز آن در آب حل نشدنی است. کاجیره قرمز با افزودن اسید، به خصوص آب لیمو به دست می‌آید که در نتیجه به محلول قلیایی تبدیل شده و آن را به رنگ قرمز حل نشدنی یعنی شهاب تبدیل می‌کند. در رساله سیمی، کاغذی را که به این روش رنگ شده باشد را "آل" نامیده است. البته در هند، آل به ماده دیگری به نام موریندا تینکتوریا اطلاق شده، که برای مثال در خلاصة المجربات از آل یاد شده و رنگی مشابه کاجیره حاصل نموده است.در نسخه همدان این رساله ( سیمی)، مطلبی در مورد گل کاجیره در اصفهان آورده شده که رنگ "زرد لعلی" از آن حاصل شده است. بنابر رساله خوشنویسی، کاجیره قرمز، رنگ سرخ می‌دهد که بنابر روند آماده‌سازی کاجیره، سه نوع رنگ از خالص‌ترین تا ناخالص‌ترین رنگ را به ترتیب؛ اعلی، اوسط و ادنی به دست می‌دهد. رنگ قرمز به رنگ شفتالویی از کیفیت ادنی حاصل می‌گردد. در مجموعة الصنایع به تعداد دفعات خیساندن و درجه خلوص رنگ‌ها اشاره شده که تنوع رنگی متفاوت را ایجاد می‌نمایند. که در این میان، رنگ پیازی، کمترین خلوص و رنگ نخودی بدون شستشوی اسیدی تهیه می‌شود. این رنگینه قرمز در این رساله به رنگ عروسک (قرمز یاقوتی) نیز آورده شده که در ترکیب با نیل، بنفش/ با کاجیره اعلی و نیل، سوسنی و با کاجیره اعلی و نیل روشن، گل خاری ( ارغوانی) و لاله ای را می‌دهد (پورتر، 1389، 58).