میرعلی هروی
میرعلی هروی
از خوشنویسان بزرگ سده دهم هجری قمری است. وی از سادات حسینی هرات است که بعضی بواسطه کثرت اقامت او در مشهد «مشهدی» خوانده‌اند. میرعماد او را شاگرد زین الدین محمود (شاگرد بی واسطه سلطانعلی) می‌داند. میرعلی در جوانی به دربار سلطان حسین میرزا بایقرا راه یافت و سخت مورد توجه سلطان و وزیر دانشمندش امیرعلی‌شیرنوائی قرار گرفت، میرعلی را به حسن محاورت و شیرینی سخن و سبک روحی و محاسن و مکارم اخلاق و دانش و ادب ستوده‌اند. وی علاوه بر خوشنویسی شاعری توانا بود و با عبدالرحمن جامی مجالستی داشت. تا سال ۹۱۱ هجری قمری یعنی مرگ سلطان حسین در هرات بود در سال ۹۱۹ ق شاه اسماعیل صفوی هرات را فتح کرد و میرعلی تحت حمایت کریم الدین حبیب الله ساوجی که حاکم هرات بود قرار گرفت. بعد از قتل حبیب الله سام میرزا صفوی از طرف برادرش شاه طهماسب به فرمانفرمایی خراسان منصوب شد. در ســــال ۹۳۵ هجری قمری عبیدالله خان ازبک به هرات حمله کرد. سام میرزا جمعی از بزرگان و هنرمندان و ادبـــــــــا از جمله میرعلی هروی را از هرات کوچ داد و وی را به معلمی فرزندش عبدالعزیزخان گماشت. میرعلی که مردی درویش مسلک و آزاده و وطن دوست بود از این مهاجرت اجباری به بخارا افسرده و دلگیر بود کــــــــه زبان حالش را در قطعه ای از شعری که سروده و به خط زیبای خود نوشته است در مرقع گلشن کتابخانه سلطنتی موجود است.
عمری از مشق دو تا بود قدم همچون چنگ تا که خط من درویش بدین قانون شـــــــــــد
طالب من همه شاهان جهانند ولـــــــــــــــــــی چون گدایان جگر از بهر معیشت خون شـــد
سوخت از غصه درونم چه کنم چون ســازم که مرا نیست از این شهر ره بیرون شـــــــد
این بلا بر سرم از حسن خط آمد امــــــــروز وه که خط سلسله پای من مجنون شــــــــــــــد
تواریخ متعدد مرگش را به رغم آخرین اثر وی که ۹۵۱ هجری قمری است همین تاریخ نقل کرده‌اند (احوال و آثار خوشنویسان / بیانی)
قلم میرعلی هروی لطافت و ملاحت را توأمان دارد ضمن اینکه رعایت اسلوب با قوت دست و استواری کلمات همراه با صفا و شأنی که در خط وی وجود دارد بی نظیر است. کرسی شناور و رعایت حسن تشکیل و حسن همجواری و همچنین نقطه گذاری متناسب با شیب مدات و کلمات معرف استعداد و خلاقیت او در خط نستعلیق است.
همزمان یا کمی قبل و بعد وی چند میرعلی وجود دارد که بعضاً همطراز وی خوشنویسی می‌کردند که به ذکر چند تن از آنها اشاره می‌کنیم:
- ۱.علی تبریزی یا میرعلی سلطانی فرزند حسن تبریزی که معاصر امیرتیمور و فرزندش شاهرخ بوده و به میرعلی تبریزی معروف است که خط نستعلیق را تحت قاعده در آورده و به قول سلطان علی مشهدی واضع خط نستعلیق است.
- ۲.علی هروی معروف به میرعلی هروی که شرح حالش ارائه شد.
- ۳.سومین میرعلی کمی پس از میرعلی هروی است او نیز از اهالی هرات است و عنوان سلطانی داشته است این از روی آثاری که پس از (۹۵۱ ق) رقم دارد بدست آمده و زنده یاد مهدی بیانی آنها را به نام میرعلی حسینی و میرعلی هروی آورده است. از جمله قطعه ای از مرقع به قلم دودانگ و کتابت عالی با رقم «کتبه العبد الا فقر الا حقر علی الحسینی الکاتب غفر له» در کتابخانه خزینه اوقاف استانبول قطعه دیگری به قلم دودانگ و کتابت خوش و تاریخ «فی شهور سنه سبع و ثمانین و تسعمأئه میرعلی الحسینــــــی» در کتابخانه روان کوشکو استانبول قطعه دیگری به قلم دودانگ جلی عالی با رقم و تاریخ «مشقه العبد المذنب الحقیرالحسینی غفر له ذنوبهما و ستر عیوبهما تحریراً فی سنه ۱۰۰۱ در همان جا).
- ۴.خوشنویس دیگری به نام میرعلی کاتب که از شاگردان مولانا اظهر بوده و در سال ۹۳۵ ق در گجرات درگذشته است. نسخه ای از «طب یوسفی هروی» که رقم الفقیرالحقیر میرعلی غفر ذنوبــــــه ۸۸۱ ق را دارد. (میرزاحبیب اصفهانی ص۱۴۰) (نقل از شرح احوال و آثار خوشنویسان / دکتر بیانی)
- ۵.میرعلی مشهدی نیز یکی از خوشنویسان است که نزدیک به میرعلی هروی زندگی می‌کرده اســـــــــت یک نسخه گلستان سعدی به خط نستعلیق و ۵مینیاتور در کتابخانه ملی پاریس به شماره ۱۹۵۸ SUP و تاریخ ۹۶۱ ق. (فهرست کتابخانه با دلیان اکسفورد) (نقل از دانشنامه هنرمندان ایران و جهان اسلام / عباس سرمدی)
- ۶.میرعلی معمار کتیبه نویس و معمار است و اواخر سده دهم و اوایل یازدهم زندگی می‌کرده اســــت از آثار وی ۱ـ کتیبه سردر اما زاده ابراهیم در مجاورت مسجد کاج (اصفهان) به خط ثلث لاجوردی بـــا کاشی معرق با رقم «عمل محمدبن شمس الدین بناء اصفهانی کتیبه میرعلی معمار ۱۰۰۲ هجری قمـــــری) ۲ـ سردر مسجد سرو شفادران به خط ثلث لاجوردی روی کاشی نوشته شده سنه ۹۷۶ ق خط میرعلی بنا. (گنجینه آثار اصفهان لطف الله هرمز نقل از دانشنامه هنرمندان ایران و جهان اسلام / عباس سرمدی)
- ۷.یکی دیگر از خوشنویسانی که رقم «میرعلی» دارد و در نیمه دوم قرن دهم و اوایل یازدهم می‌زیسته و آثارش به غیر میرعلی پسوندی ندارد از خطوط وی.۱ـ سلسله الذهب جامی در بنیاد گورگیان نیویورک و تاریخ ۹۷۰ هجری قمری شماره نسخه ۱۱۵۶ R.۲ـ کلیات سنایی مشهدی کتابخانه مجلس شورای اسلامی با رقم میرعلی و تاریخ ۱۰۰۶ ق شماره نسخه ۲۳۹۰.۳ـ خمسه نظامی به خط نستعلیق بـــــــــــــــا ۴مینیاتور ۳۸۴ برگ ۳۲ برگ آن به خط باباشاه اصفهانی است و رقم میرعلی و تاریــــــــــــــــــــــخ ۹۷۹ هجری قمری محفوظ در کتابخانه اکسفورد. ۴ـ دو نسخه دیوان امیرشاهی سبزواری در کتابخانه مدرسه سپهسالار شماره‌های ۴۲۱ ـ ۴۵۷ نستعلیق رقم میرعلی بی تا. ۵ـ یک نسخه بوستان سعدی در کتابخانه کاخ موزه گلستان که مرحوم بیانی به وی نسبت داده است. ( نقل از دانشنامه هنرمندان / عباس سرمدی)
- ۸.در اواسط دوره صفوی میرعلی دیگری وجود دارد که تذکره «مجالس النفایس» امیرعلی شیرنوایــــــی به زبان ترکی به خط وی موجود است و تاریخ آن ۱۰۸۱ ق است شیوه ی وی نزدیک به شیــــــــــوه ی میرعلی هروی است و زنده یاد دکتر بیانی اشاره بدان کرده است. (نقل از کتاب شاه کارهای هنـــــری آستان قدس رضوی)