روزنامه علمیه دولت علیه ایران

​روزنامه علمیه دولت علیه ایران

روزنامه علمیه دولت علیه ایران نخستین نشریهُ سه زبانه ـ فارسی، عربی و فرانسوی ـ و اولین نشریه علمی ایران است که اولین شماره‌اش به تاریخ روز دوشنبه بیست و هفتم دی‌ماه مطابق سنه ۷۸۵ ناقصه جلالی برابر با غره شعبان‌المعظم سنه ۱۲۸۰ قمری در کارخانه دولتی در دارالخلافه تهران طبع و [...] توزیع شد.[1] سرلوحه روزنامه تصویر سر در عمارت شمس‌العماره تهران است که برفراز آن ساعت بزرگی که دو شیر و خورشید در دو طرف آن قرار گرفته نصب است. در پایین عمارت تصویر سه نفر قراول و قراول دیگری دم در ایستاده و نیز تصویر حوضی که در سابق مقابل سر در شمس‌العماره بوده و دو توپ که تصویر آن‌ها در آب منعکس شده، در این سرلوحه دیده می‌شود تصویر مذکور عمل یکی از نقاشان ماهر عصر ناصری بوده ولی در زیر آن نام مصور مسطور نیست.[2]

در شماره اول روزنامه شرحی دایر به واگذاری امر روزنامه از طرف ناصرالدین‌شاه به اعتضادالسلطنه نوشته و از همین‌جا معلوم می‌گردد اداره امور روزنامه به عهده اعتضادالسلطنه بوده و مطالب روزنامه انشای مرحوم میرزا محمدحسین فروغی است [...] .[3] نویسندهُ صفحات فرانسوی زبان روزنامه علمیه دولت علیه ایران مسیو ریشار بوده است.[4]

[...] از اسم روزنامه (علمیه) معلوم می‌گردد که مندرجات روزنامه بیشتر مطالب علمی و اکتشافات جدید اروپاییان است و وزارت علوم و صنایع برای روشن نمودن اذهان ایرانیان آن‌ها را منتشر و در دسترس مردم قرار داده است. [...] مطالب نمرهُ اول و دوم راجع به این است که علوم و صناعات هر وقتی از اوقات در یکی از امکنه عالم شیوع و رواج داشته بعد از مدتی به مملکت دیگر نقل شده است. مندرجات نمرهُ سوم درباره تعیین مبدأ تاریخ و بیان سال شمسی و قمری است. از نمرهُ چهارم در تحقیق انوار کواکب و کسوف و طلوع و غروب قمر است. مطالب نمرهُ ششم به این عنوان است: شهور دوازده‌گانه که اکنون در عرب و عجم معروف است در جاهلیت به اسامی دیگر مشهور بوده و ارباب لغت در اسامی هر یک نیز اختلافی کرده. شماره هفتم راجع به رصد سیارات و ثبت ری‌جات و جدولی از تقویم هرشل در این شماره ترسیم شده است. و نیز صورت (تل مراغه که خواجه نصیر طوسی در آن‌جا رصد بسته و در مراغه مشهور به رصد داغی است) در این شماره چاپ شده است. نمره هشتم عبارت است از: تحقیق ماه و روز و ولادت باسعادت حضرت خاتم‌الانبیاء صلی‌الله علیه و اله. [...] نمره دوازده که آخرین نمره سال اول روزنامه است به این سطر شروع می‌گردد: [...] از احوال قمر که نیز اصغر و اقرب اجرام بکره ارض و سیار تابع وی است چیزی نگاشته شود.[5]

نکتهُ دیگر در باب روزنامه علمیه دولت علیه ایران آن است که در این نشریه فهرست آثار و نام پدیدآورندگان کتاب‌هایی در زمینه علم کیمیا را تا آن زمان می‌توان دید. این فهرست از زمرهُ نخستین کتابشناسی‌های مندرج در مطبوعات ایران است.[6] باید دانست که روزنامه علمیه دولت علیه ایران اول نشریه‌ای است که در ایران تاریخ جلالی، قمری و میلادی را توأمان دارد.[7]

پس از انتشار هفده نمره روزنامه مدت یک سال دچار تعطیل گردید [...] و نمره هجده آن در تاریخ [...] ۱۲۸۳ انتشار یافت [...]. پس از انتشار نمره چهل و دوم باز روزنامه دچار تعطیل گردید و نمره چهل و سوم آن در غره محرم‌الحرام ۱۲۸۶ ق انتشار یافت. [...] آخرین نمره که از روزنامه علمیه منتشر شده نمره پنجاه و سوم است و این نمره در تاریخ شنبه ۹ دی‌ماه ۸۹۲ جلالی مطابق یوم شنبه غره شهر شوال‌المکرم ۱۲۸۷ قمری انتشار یافته و از آن پس روزنامه برای همیشه تعطیل شده است.[8]

واژگان کلیدی: روزنامه علمیه دولت علیه ایران، قاجاریه، ناصرالدین‌شاه

[1]- قاسمی، سیدفرید. سرگذشت مطبوعات ایران: روزگار محمدشاه و ناصرالدین‌شاه. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ سازمان چاپ و انتشارات: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، ۱۳۸۰، ج ۲، ص ۱۳۰۱

[2]- صدرهاشمی، محمد. تاریخ جراید و مجلات ایران. اصفهان: انتشارات کمال، ۱۳۶۳، ج ۴، ص ۴۶

[3]- همان، ص ۴۶ ـ ۴۷

[4]- قاسمی، سیدفرید. سرگذشت مطبوعات ایران: روزگار محمدشاه و ناصرالدین‌شاه. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ سازمان چاپ و انتشارات: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، ۱۳۸۰، ج ۲، ص ۱۳۰۱

[5]- صدرهاشمی، محمد. تاریخ جراید و مجلات ایران. اصفهان: انتشارات کمال، ۱۳۶۳، ج ۴، ص ۴۷

[6]- قاسمی، سیدفرید. سرگذشت مطبوعات ایران: روزگار محمدشاه و ناصرالدین‌شاه. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ سازمان چاپ و انتشارات: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، ۱۳۸۰، ج ۲، ص ۱۳۰۹

[7]- همان، ص ۱۳۰۲

[8]- صدرهاشمی، محمد. تاریخ جراید و مجلات ایران. اصفهان: انتشارات کمال، ۱۳۶۳، ج ۴، ص ۴۸