اکلیل الملک

​اکلیل الملک (اِکلیلُ­‌المَلِک)

Melilotusofficinalis

نام‌های دیگر: تاج‌­شاهی/ شاه‌­افسر/ گیاه قیصر/ النَّفَل/ بَسَنگ/ بَسَک/ بَسیه/ بَسَه/ شاه‌­بُسَه/ شبدر زرد/ یونجۀزرد/ ناخنک/ اَسپَرَک/ ایسقیفون.

نام انگلیسی: yellow sweet clover, common melilot, melilot

تیرۀ Papilionaceae (تیرۀ پروانه‌­آسایان)

این جنس در ایران چهار گونه گیاه علفی یک­ساله و چندساله دارد.

نـاز و نِعَـم­‌ پـرورده را از مـن بگـو کایـن راه را

اشکی بباید چون بَقَم، رخساره‌­ای چون اَسپَرَک<مظفّر کرمانی>

جالینوس آن را به نام «هَلَلیسفاقوس» ذکر می­کند. دیسقوریدس آن را «مالیلوطُس» می­نامد. این گیاه را به سُریانی «کِلیلادمَلکا»؛ به لاتینی ملیلوتوس؛ به سِندی «سوتَن» و به هندی «اَسپَرَک» می­‌نامند.[1] علفی‌ ­است دوساله که به­ طور خودرو در کنار جاده‌­ها و مخصوصاً در زمین­‌های آهکی روئیده و گل­‌های زرد و معطّری دارد. قابض است و نرم­‌کننده و جهت درمان انواع دردهای سر، زکام، تورّم جگر، سپرز، معده و مقعد به­صورت آشامیدنی توصیه شده و ضماد آن که با شراب پخته تهیه شود جهت درمان ورم‌­های چشم، رحم و بیضه­‌ها نافع است. جوشاندۀ آن جهت درمان تنگی‌­نفس و دفع سنگ مجاری بدن به­‌کار می­رود.[2] از نظر گرمی و خشکی درجۀ اوّل است. اندکی قابض، تحلیل‌­برنده و منضج است. افشرۀ این گیاه که با می­ پخته (شراب سیکی) همراه شود، مسکّن دردهاست. در علاج دمل‌­ها نافع است. جوشاندۀ ساقه­ و برگ­‌های آن مدرّ بوده و حیض را روان می­‌سازد و جنین را بیرون می­‌آورد. شستشوی با آب جوشاندۀ آن جهت رفع خارش بیضه­‌ها مفید است. در جراحات له‌­شده، بواسیر و ترومبوفیلیت مفید است (مبانی طب سنتّی). برای مصارف دارویی سرشاخه­‌های این گیاه را از قسمت فوقانی شاخه می­‌چینند و برای خشک کردن در سایه پهن می­‌کنند. بخش­های خشک­‌شدۀ گیاه محتوی ۹ درصد کومارین، ملیلوتین، تانن­ها و مواد رنگی (فلاون) هستند. این مواد قابلیّت نفوذپذیری موی‌رگ­ها را کاهش داده و خون را رقیق می­‌کنند که از این خواص در درمان ترومبوز و واریس­ها استفاده می­‌شود. این گیاه را در ترکیبات پاستیل­‌های تسکین­ دهندۀ آسم برونشیک به ­کار می­‌برند.[3]

اکلیل‌الملک در کتاب قانون: مزاج آن در درجهٔ اول گرم و خشک است و عموماً مزاج مرکب دارد و گرمی آن از سردیش بیشتر است. اندکی قابض و تحلیل‌برنده است و به همین دلیل «رساننده» (منضج) است. این گیاه در علاج دمل‌های گرم و سخت مفید است. اگر با سپیدهٔ تخم‌مرغ و آرد شنبلیله و تخم کتان و خشخاش مخلوط شود در درمان قرحه‌های عسلی (زخم‌های مرطوب) مفید است.[4]

[1] بیرونی، ابو ریحان محمد بن احمد. الصیدنه فی الطبّ. مترجم باقر مظفّرزاده. تهران، فرهنگستان زبان فارسی، ۱۳۸۳

[2] حسینی تنکابنی، حکیم محمدمؤمن بن محمدزمان. تحفهٔ حکیم مؤمن (تحفة المؤمنین). تهران: کتابفروشی مصطفوی، چاپ افست، ۱۳۸۷ق

[3] ولاگ، ژان و ژیری استودولا. گیاهان دارویی ( روش‌های کشت، برداشت و شرح مصوّر رنگی ۲۵۶ گیاه). ترجمهٔ ساعد زمان. تهران: ققنوس، ۱۳۸۲

[4] ابوعلی سینا، حسین بن عبدالله. قانون در طب. تالیف فتح‌الله بن فخرالدین شیرازی. تهران: موسسه تاریخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل، ‎۱۳۸۶