​قرمز سرب

​قرمز سرب (Red Lead/ Orange Mineral)- از قدیمی‌ترین رنگدانه‌ها که پیشینه آن به دوران باستان می‌رسد و قدمت آن برابر قدمت خود فلز سرب بیان شده است. بنابر گفته لوکاس، پیش از دوران یونانی- رومی در مصر از این رنگدانه استفاده نشده است و ظاهرا نویسندگان اوایل دوره کلاسیک آن را با سایر رنگدانه‌های قرمز، به ویژه با شنگرف (سولفور جیوه) اشتباه گرفته اند. در این میان تنها پلینی است که با عنوان Secondarium Minium از این ماده نام برده و مشخص است که بین واژه Minium و شنگرف تمایز قائل شده است. استفاده بسیار از این واژه در قرون وسطی بیشتر از نام سینابار و نشان دهنده کاربرد بیشتر این رنگدانه بوده است. بر روی اشیای متعلق به دوران باستان معمولا این رنگدانه سرنج به کار رفته است. دیوِی (Davy) بر روی یک ظرف متعلق به گرمابه‌هایی تیتوس، سرنج را به صورت یک رنگدانه نارنجی- قرمز شناسایی کرده است. لائوری سرنج را جزو رنگدانه‌های مورد علاقه مذهبان بیزانسی و ایرانی بیان نموده است. بنابر گفته تامپسون، در تمام مدت قرون وسطی استفاده از سرنج برای تذهیب و مصورسازی نسخ خطی رایج بوده و در نقاشی روی تخته کاربرد کمتری داشته و در دیواه نگاره‌ها اصلا به کار نرفته است. با این حال، وجود رنگدانه سرب در نقاشی بر روی تخته‌ای متعلق به محراب مونته اولیوتو در سده 4 میلادی، اثر نقاشی به نام اسپینلو آرنتینو به اثبات رسیده است. در نقاشی‌های چین و آسیای مرکزی به وفور از این رنگدانه استفاده شده است. سرنج، کانه نارنجی تتراکسید سرب قرمز (Pb₃O₄) است که از گداختن لیتارژ یا سفیداب سرب در دمای 840 سانتی گراد به مدت چند ساعت به دست می‌آید. حرارت خیلی زیاد منجر به برگشت پذیری واکنش و تبدیل دوباره سرنج به لیتارژ می‌گردد. امروزه بخش وسیعی از این رنگدانه، به صورت مصنوعی و از اکسایش مستقیم سرب در یک مرحله‌ای منواکسید حاصل می‌گردد که ممکن است حاوی 3 درصد یا بیشتر لیتارژ باشد. رنگدانه سرنج به رنگ مخملی روشن است که از قدرت پوشانندگی و بافتی خوب برخوردار است. این ماده دارای ذرات ریز مجرا است که بسته به روش تولید، دارای ذارت بلوری یا بی‌شکل است. سرنج ساختار میکروسکوپی شاخصی ندارد. ذرات آن در نور عبوری شفاف و نارنجی- قرمز دیده می‌شوند. ضریب شکست آن بالاست و فقط دارای اندکی شکست مضاعف است و از نظر شیمیایی نیمه فعال می‌باشد. این رنگدانه تحت تاثیر اسید کلریدریک سفید، با اسید نیتریک یا استیک متمایل به قهوه‌ای و در مقابل سولفیدها سیاه می‌گردد. این رنگدانه در برابر هوا و نور خیلی پایدار نیست که نمونه این تغییرات رنگی در دیواره‌نگاره‌های چین و آسیای مرکزی مشهود است. همچنین این پدیده در تغییر رنگ صورت نگاره‌ها در دیواره‌نگاره‌های کیزیل در ترکستان چین در سده 5 تا 8 میلادی و تون هوانگ قابل مشاهده است. در لایه‌های حاوی بست‌های سریشمی این امکان وجود دارد که تیره شدن به طور مصنوعی در اثر تابش نور شدید یا در اثر رطوبت زیاد ایجاد گردد که به دلیل تشکیل دی اکسید سرب قهوه‌ای است (جتتنز و استات، 1378، 134).

تصاویر میکروسکوپی از ذرات قرمز سرب با بزرگنمایی 500 برابر- عکس بالا میکروسکوپ نوری و عکس پایین در زیر میکروسکوپ پلاریزان (McBride, 2002)