حفاظت و مرمت
اداره اطلاعات فرهنگی و حفاظت فنی موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک، با هدف گردآوری اطلاعات فرهنگی، ایجاد بانک اطلاعات آثار موجود در گنجینه موزه و نفایس کتابخانه، ایجاد شرایط مناسب حفاظتی گنجینه‌ها و مرمت آثار آسیب‌دیده و سرانجام به منظور ایجاد شناخت و درکی عمیق‌تر از آثار و صیانت از مواریث فرهنگی به جای‌مانده از گذشته، تشکیل شده است.
فعالیت‌های این اداره از منظر نوع عملکرد و نگرش به آثار به دو گروه کلی تقسیم می‌شود؛
۱-اطلاعات فرهنگی و مستندنگاری/ این بخش، وظیفه گردآوری، مستندنگاری، ثبت و نگهداری اطلاعات و اسناد فرهنگی و ارایه خدمات به پژوهشگران را به عهده دارد. فعالیت‌های مرتبط با این بخش، موارد زیر را دربرمی‌گیرد.
بخش آمار و اطلاعات فرهنگی
مدیریت بانک اطلاعات دیجیتال آثار موزه‌ای، تجمیع و جمع‌بندی گزارش‌ها و نیز ارایه آمارهای عملکرد کلی موسسه بر عهده این بخش است.
بخش مستندنگاری و دیجیتال‌سازی
همه اقدامات برای ثبت مستندات، تهیه پرونده آثار و مدیریت آشیو اطلاعات با نظارت این بخش صورت می‌پذیرد. در این بخش همچنین با بهره‌گیری از پیشرفته‌ترین دستگاه‌های اسکن و با رعایت اصول و تمهیدات حفاظتی از نسخه‌های خطی، کتاب‌ها، اسناد و نشریات تاریخی، نسخه دیجیتال با بالاترین کیفیت تهیه می‌شود.
آتلیه عکاسی
عکاسی حرفه‌ای و صنعتی از آثار موزه‌ای و نسخ‌های نفیس خطی نفیس با بهره‌گیری از دوربین‌های قطع بزرگ دیجیتال، در این بخش صورت می‌پذیرد. تصویرهای تهیه شده در این بخش از بالاترین استاندارد برخوردار بوده و برای بازنشر آثار مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند.
۲-حفاظت و مرمت آثار تاریخی- فرهنگی/ انجام تمهیدات حفاظتی گنجینه‌ها و آثار تاریخی- فرهنگی با هدف افزایش طول عمر و ماندگاری اثر، بهینه‌سازی شرایط نگهداری آثار با رویکرد حفاظت پیشگیرانه با هدف کند کردن روند تخریب طبیعی آثار، ترمیم آثار آسیب دیده با برگزیدن بهترین روش درمان و سرانجام، حفاظت از آثار، پیش و پس از درمان از وظایف این بخش به شمار می‌آید.
این پایگاه ۴ بخش را دربرمی‌گیرد؛
بخش حفاظت
منظور از حفظ و نگهداری آثار تاریخی، افزایش مدت عمر آن‌ها است. این کار با کنترل شرایط محیطی که باعث تخریب و فرسودگی آثار می‌شود، انجام می‌پذیرد. در حوزه مرمت و حفاظت باید به یک نکته اساسی توجه کرد و آن حفظ اصالت هنری و تاریخی هر اثر با نگهداری تمامیت آن است. بنابراین کم‌ترین مداخله همراه با کم‌ترین کاربرد مواد شیمیایی در این امر باید صورت گیرد تا تمامیت اثر حفظ شده و سندیت تاریخی آن ماندگار بماند. در حفاظت آنچه باید در نظر گرفته شود از میان بردن یا کم کردن تاثیر عوامل ویرانگر آثار است. این عوامل می‌تواند درونی یا بیرونی باشد. بیش‌تر زمان‌ها عوامل بیرونی سبب تشدید فرآیند تخریب می‌شود. به همین منظور کنترل شرایط بیرونی از هر امری در مقوله حفاظت مهم‌تر است. از جمله مهم‌ترین اقدامات حفاظتی که در مجموعه‌های تاریخی صورت می‌گیرد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد؛
کنترل شرایط دما، رطوبت و نور در مجموعه
تعیین شرایط تماس و ارتباط حفاظتگران، مرمتگران، موزه‌داران و پژوهشگران با آثار؛ تهیه استانداردهای برخورد با آثار تاریخی
بررسی و نظارت بر استاندارد جابه‌جایی و انتقال آثار در موزه
نظارت بر برنامه‌های دوره‌ای آفت‌زدایی در موزه
کارگاه مرمت
مرمت یعنی بازگردانی بافت موجود یک اثر به وضعیت پیشین قبلی، از راه برداشتن افزوده‌ها یا سرهم‌بند کردن اجزای آن، که با مداخله‌های فنی و عملی، به وسیله شناسایی ترکیب فیزیکی، تاریخی و هنری اثر صورت می‌پذیرد. فعالیت‌های مرمتی به این ترتیب هم می‌تواند ابتدایی هم هنری و فنی باشد. آثار موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک با توجه به شناسنامه حفاظتی که برایشان تهیه می‌شود یا با توجه به بازدید امنای اموال، موزه‌داران و حفاظتگران موسسه که نیاز فوری اثر به مرمت را احساس می‌کنند، به کارگاه مرمت منتقل می‌شوند. پس از انتقال اثر به این بخش فعالیت‌های متعددی با توجه به نیاز اثر روی آن صورت می‌گیرد. برخی از آثار نیازمند همه موارد یادشده‌اند، برخی نیز به دلیل کم بودن میزان آسیب، تنها به تعداد محدودی پروسه‌های حفاظتی- مرمتی نیاز دارند تا به حالت ایستایی و پایداری برسند. این فعالیت‌ها بخش‌های زیر را دربرمی‌گیرد؛
آزمایش‌های حفاظتی و شناسایی
آفت‌زدایی
پاکسازی، دربرگیرنده برداشتن مرمت‌های قدیمی و لکه‌گیری و شست‌وشو
اسیدزدایی
مرمت و بازسازی، دربرگیرنده استحکام‌بخشی و پرکردن بخش‌های کمبود و بازسازی نقش‌ها و رنگ‌ها
تثبیت و استحکام‌بخشی نهایی
کارگاه صحافی
کتاب‌های چاپی قدیمی و نشریات تاریخی، در این بخش با بهره‌گیری ترکیبی از شیوه‌های سنتی و نوین، مرمت و صحافی می‌شوند. نشریات جدید نیز در این بخش با انجام صحافی به صورت مجلد، برای نگهداری درازمدت آماده می‌شوند.
آزمایشگاه
برای شناسایی آسیب‌های موجود در سطح اثر همچون لکه‌های خاص، قارچ و کپک، آسیب‌های بیولوژیک، همچنین نوع کاغذ و مرکب و رنگ‌های به کار رفته در تزیینات، اثر به آزمایشگاه منتقل می‌شود. این آزمایش‌ها برای تعیین میزان تحمل اثر نسبت به عملیات مرمتی و حفاظتی و حساسیت آن به مواد گوناگون انجام می‌گیرد و نتایج به دست‌آمده از این آزمایش‌ها، نوع فعالیت مرمتی و حفاظتی اثر را تعیین می‌کند. آزمایش‌های انجام گرفته در این بخش موارد زیر را دربرمی‌گیرد؛
شناسایی مواد تشکیل دهنده اثر؛ الیاف کاغذ و پارچه، شناسایی چرم، تکیه‌گاه‌های نقاشی و ...
شناسایی مرکب
شناسایی رنگ و رنگ‌دانه
شناسایی آسیب‌های بیولوژیک؛ شناسایی و کشت قارچ، کپک و ...
شناسایی محصولات خوردگی فلزی
شرح خدمات
اداره اطلاعات فرهنگی و حفاظت فنی به عنوان سرپرست و مجری فعالیت در زمینه‌های حفاظت، مرمت، مستندنگاری و مدیریت مجموعه‌ها این آمادگی را دارد تا خدمات تخصصی مرتبط با فعالیت‌هایش را در اختیار متقاضیان ارجمند قرار دهد. از این‌رو برای آشنایی بیش‌تر علاقه‌مندان حوزه‌های تخصصی بخش‌های این اداره معرفی می‌شود.
خدمات حفاظتی و مرمتی
مرمت آثار سفالی
مرمت آثار فلزی
مرمت آثار نقاشی (کاغذی، سه‌پایه‌ای)
مرمت منسوجات، دست‌بافته‌ها و فرش
مرمت آثار کاغذی و نسخه‌های خطی
مشاوره و پژوهش در حوزه آسیب‌شناسی و تهیه شناسنامه‌های حفاظتی آثار
مشاوره و اجرای طرح‌های حفاظت پیشگیرانه در کنترل و مدیریت مجموعه‌ها
مشاوره در زمینه روش‌های ساده و ایمن نگهداری از آثار به مخاطبان عام
مطالعه و شناسایی انواع الیاف کاغذی و منسوجات
کشت و شناسایی نوع عامل آسیب‌رسان میکروبیولوژیک (قارچ و کپک)
آفت‌زدایی از آثار و ارایه برنامه جامع مبارزه با آفات بیولوژیک
مطالعه و شناسایی انواع مرکب، جوهر و رنگ‌دانه‌های به کاررفته در نگارش و تزیین نسخه‌های خطی و اسناد کاغذی
صحافی مجلدات قدیمی و جدید
مستندنگاری
طبقه‌بندی، کدگذاری و ثبت اموالی آثار بر اساس استانداردهای جهانی
طراحی و تکمیل فرم‌های شناسنامه‌ای استاندارد و تشکیل پرونده آثار
عکاسی و مستندنگاری تصویری آثار موزه‌ای با بالاترین کیفیت و استاندارد
دیجیتال‌سازی آثار کتابخانه‌ای با کیفیت و سرعت بالا
مدیریت مجموعه‌ها و آرشیو
مشاوره و ارایه طرح در زمینه اجرای مخازن استاندارد امن برای مجموعه‌های گوناگون موزه‌ای
طراحی پایگاه اطلاعاتی دیجیتال برای آرشیو، طبقه‌بندی و دستیابی به اطلاعات آثار بر اساس داده‌های شناسنامه‌ای
مشاوره و اجرای طرح‌های حفاظت پیشگیرانه در کنترل و مدیریت مجموعه‌ها
مشاوره در زمینه ایجاد شرایط محیطی امن برای نگهداری و حفاظت از آثار تاریخی به صورت مجموعه‌ای یا تک اثر برای مجموعه‌داران خصوصی.
خدمات به مخاطبان
- بخش مرمت، حفاظت و آزمایشگاه به سه دسته مخاطبان زیر خدمات ارایه می‌دهد؛
- دانشجویان
- خدمات به دانشجویان در مقاطع گوناگون تحصیلی در موارد زیر صورت می‌گیرد؛
- کارآموزی
- آموزش مرمت مواد مختلف
- همکاری در پروژه‌های درسی و پژوهشی
- همکاری در پروژه‌های پایان‌نامه، در راستای اهداف موسسه
- پژوهشگران
- خدمات به پژوهشگران، با توجه به تفاهم‌نامه‌های تهیه شده میان موسسه و افراد و سازمان‌ها ارایه می‌شود.
- مخاطبان آزاد
- این دسته، مالکان آثار و مجموعه‌داران را بیش‌تر دربرمی‌گیرد که همکاری با آنان در قالب عقد تفاهم‌نامه در موارد گوناگون به ترتیب ذیل انجام می‌شود؛
- مشاوره و تهیه برنامه مرمت و حفاظت از مجموعه‌های مختلف
- مرمت کتاب‌ها و اسناد خطی و چاپی
- مرمت قلمدان‌ها و جلدهای لاکی
- مرمت نقاشی‌های رنگ و روغن، آب‌رنگ و ...
- مرمت عکس‌های تاریخی
- مرمت پارچه‌های تاریخی
- مرمت فلزات
- مرمت سفال‌های تاریخی و قدیمی
- شناسایی مواد به کار رفته در آثار در زمینه‌های مواد اولیه، رنگ‌ها، مرکب و ...
- شناسایی آسیب‌های بیولوژیک و کشت قارچ
- مشاوره، طراحی در ساخت و بهینه‌سازی و سامان‌دهی مخازن موزه
- طراحی و ساخت ویترین‌های استاندارد مخصوص تالارهای نمایش موزه‌ای
- بهینه‌سازی و سامان‌دهی تالارهای نمایش موزه‌ای
- مشاوره و طراحی سامانه حفاظت الکترونیک موزه‌ای
- مشاوره و طراحی سیستم‌های اطفای حریق
- مشاوره در طرح‌های مدیریت حفاظت پیشگیرانه و مدیریت بحران
- مشاوره و انجام پروژه‌های حفاظتی آثار موجود در تالارهای نمایش و مخازن موزه‌ها
- مشاوره و انجام طرح‌های مدیریت یکپارچه دفع آفات