تمبر و پاکت‌ های پستی ملک

​

داستان تمبر از سال ۱۸۴۰میلادی در لندن آغاز می شود؛ از تکه کاغذ سیاه و کوچکی با تصویر ملکه الیزابت ، به ارزش یک پنس که بعدها به تمبر پنی سیاه معروف شد. نوزده سال بعد، ناصرالدین شاه در سفرش به اروپا این محصول جدید صنعت پست را دید و پسندید و در بازگشت به ایران گروهی را مأمور کرد تا همانند کشورهای اروپایی «پوست خانه ی ممالک محروسه ی ایران» را صاحب تمبر کنند. داستان صد و پنجاه ساله تمبر ایران در سال ۱۲۴۷آغاز شد و این قصه همچنان ادامه دارد.

نخستین تمبر ایران نام خود را از واژه فرانسوی Timbreگرفت و اصطلاح تمبر پستیبرگردانی از عبارت فرانسوی Timbre Postalیا Postal stamp انگلیسی است. اما تمبر و همه واژگان مترادفش در زبان‌های دیگر در واقع نشانگر یک مدرک برای پیش‌ پرداخت خدمات پستی است. این کاغذ بهادار کوچک گاه دندانه دار و گاه بدون دندانه، با نوشته ها و تصویرهای گوناگون به تدریج در بین تمامی کشورها به رسمیت شناخته شد و با گسترش «اتحادیه جهانی پست» تمبر همانند یک پیغام‌رسان جهانی نامه‌ها را در سراسر جهان همراهی کرد.

در کنار کاربرد گسترده تمبر انواع گوناگونی منتشر شد از جمله تمبرجاری یا سری پستی، یادگاری، خیریه، امانات، رسمی، دولتی و مالی و عدلیه، محلی و مطبوعاتی انواع گوناگون تمبرهایی هستند که ممکن است در دوره‌های مختلف منتشر اما مصرف شده یا نشده باشند. گاه تمبری علیرغم صرف هزینه و انتشار، به صورت رسمی در امورپستی مورد استفاده قرار نمی گیرد. دلیل این اتفاق هر چه باشد، دو دسته تمبر را ناگزیر پدید می آورد؛ تمبرهای مصرف شده در پست و تمبر های مصرف نشده در پست. افزون بر این دسته بندیها و فراوانی در انتشار تمبر، رویداد دیگری گوناگونی تمبر را دو چندان کرده است؛ سورشارژ یا روچاپ مُهری است که به دلایل گوناگون بر تمبر نقش می‌بست و تمبری دیگرگونه پدید می‌آورد؛ گاه تغییر قیمت گاه تغییر حکومت و گاهی نیز تمدید اعتبار را به همراه داشت.

البته از آنجا که تمبر تکه کاغذ بهاداری است که همواره مورد طمع سوء استفاده کنندگان قرار گرفته است تمبرهای تقلبی گاه و بی گاه در بین تمبرهای اصلی به چشم می خورند.

تمبر هر چند بخش کوچکی از یک نامه یا بسته پستی است، اما در دل خود داستان های فراوانی از تاریخ ، فرهنگ و زبان دارد. همچنین تمبر با مُهرهای مندرج بر خود، قصه‌های فراوان از کشورداری، کشورگشایی و مرز‌های جغرافیایی می‌گوید.

هر تمبر در چهره‌ها و تصاویرش حکایتی از نمادهای ملی، قهرمانی، میراث فرهنگی، یادبودهای مذهبی، دستاوردهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی دارد. تمبرها از یک سو مروجین آموزش، پرورش، تندرستی و شادیند و از سوی دیگر مرثیه خوان جنگ ، ویرانی و آوارگی.

با انتشار تمبر دوستداران این پدیده فرهنگی از سال‌های میان سده هجدهم میلادی شروع به جمع‌آوری آن کردند. ایران نیز از ابتدا همسفر این رهگذر بوده است. حاج حسین آقا ملک، یکی از بزرگترین مجموعه‌داران عصر خود گنجینه ارزشمندی را گردآوری و وقف آستان قدس رضوی کردند.

این گنجینه ارزشمند از گران‌بهاترین تمبر ایرانی تا نمونه‌های نادر از تمبرهای جهان را در خود محفوظ نگهداشته است. پاکت‌های پستی که گاه نامه‌ای را هنوز در دل خود دارد یا نامه نانوشته‌ای را که می‌توان از چهره و رنگ و رویشان باز خواند؛ بیش از همه داستان دلبستگی حاج حسین آقا ملک را حکایت می‌کند.