چاپ سنگی منتخب گنجینه کتابخانه و موزه ملی ملک

شیوه چاپ سنگی بین سال­های 1769 تا 1798 میلادی توسط الویز زنفلدر ابداع شد و به سادگی این امکان را فراهم ساخت که متن خواه علمی، خواه عرفانی، خواه روایی یا حماسی با تصاویر زیبایی که از گذشته­های دور در فرهنگ ایران بود درآمیخته شود. این شیوه از تولید و تکثیر کتاب موجب شد تا واژه، کلام و کتاب که تا آن زمان در اختیار طبقات خاص بود، همگانی شود و سواد و کتابخوانی به مثابه یک فرهنگ، صورت عام به خود گرفته و امکان دسترسی به آن با هزینه­ای اندک، برای عموم فراهم باشد. نخستین کتاب مشخصی که به شیوه چاپ سنگی در ایران منتشر شد نسخه­ای از قرآن کریم بود که در سال 1248-1249 هجری قمری در " دار الطبایع " دارالسلطنه تبریز به چاپ رسید. طی دو دهه بعد به دلیل عوامل مختلفی چون شرایط اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی چاپ سنگی توانست از رقیب خود - چاپ سربی - پیشی بگیرد. چاپ سنگی علاوه بر کاغذ و مرکب فقط به سنگ و اسید احتیاج داشت، پس هم به لحاظ اقتصادی به صرفه بود و هم دسترسی به مواد اصلی آن به سادگی امکان­پذیر بود که این امر تکثیر کتاب با قیمتی مناسب را ممکن می­کرد.

از طرفی چاپ سنگی بر خلاف چاپ سربی ادامه منطقی جریان استنساخ نسخه­های خطی بود. این روش هم معیارهای زیبایی­شناسانه را حفظ می­کرد و هم حرفه­ای مطمئن برای هنرمندان این صنف بود. در زنده نگه­داشتن سنت خوشنویسی گامی مؤثر محسوب می­شد چراکه کتاب­های چاپ سنگی عموماً به خط نستعلیق نوشته می­شد و علاوه بر آن در بسیاری موارد با تصویر همراه بود. افزون بر این، تکنیک چاپ سنگی امکان انتشار کتاب­های علمی مختلف با تصاویر و جداول گوناگون را به راحتی امکان­پذیر می­ساخت.

کتاب­های بسیاری با این تکنیک به چاپ رسیدند و هنرمندان بسیاری در زمینه بهبود کیفیت خوشنویسی و تصویرگری این کتاب­ها اهتمام ورزیدند. از جمله این هنرمندان می­توان به میرزا علی قلی خویی تصویرگر و میرزا رضا کلهر خوشنویس اشاره کرد. نمایشگاه حاضر گزیده­ای از نسخه­ها چاپ سنگی گنجینه کتابخانه و موزه ملی ملک است که به منظور معرفی این تکنیک چاپ در ایران برپا شده است.