سلطان دل: روایتی از طب‌الرضا
شرح بخش‌های مختلف طب‌الرضا، توصیه‌های بهداشتی و سلامتی حضرت امام رضا علیه‌السلام به مامون عباسی
طبّ الرّضا رسالهای است منتسب به سلطان سریر ارتضاء حضرت علی بن موسی الرّضا (علیه السّلام) که حدود سال 201هجری قمری به خواهش مأمون عبّاسی در باب حفظ صحّت و به زبان عربی نگاشته شده است. روایت تألیف این رساله که از محمّد بن حسن بن جمهور بصری ـ فرزند یکی از خواصّ خدّام و ملازمان امام ـ در ابتدای رساله ذکر شده این است: ایامی که مأمون در نیشابور بود مجلسی ترتیب داد و از حضرت امام رضا (علیه السّلام) و جمعی از مشاهیر اطباء و معاریف فلاسفه از جمله یوحنا بن ماسوُیه (پزشک معروف و مترجم عالیقدر مسیحی و از دانشآموختگان جندیشاپور، رئیس بیتالحکمه و صاحب قدیمیترین اثر در چشمپزشکی به زبان عربی)، جبرئیل بن بُختیشوع، پزشک مخصوص مأمون و مترجم شهیر نَسطوریمذهب) و صالح بن بَهله/ بَلهَمه (فیلسوف و حکیم معروف هندی، که در حذاقت و دانشوری اشتهار داشتند دعوت کرد و در اثناء بحث سخن به طبّ أبدان و صحّت مِزاج کشید. در این میانه مأمون نظر امام را که ساکت بودند جویا شد و ایشان فرمودند: "نزد من نیز تجربیات و اطّلاعاتی هست که به مرور زمان به درستی آنها یقین پیدا کردهام به اضافۀ آنچه از گذشتگان بر آن توفیق یافتهام که همۀ آنها را برای تو جمعآوری خواهم کرد". سپس مأمون به بلخ رفت و در نامهای از امام خواست تا به وعدهاش وفا کند و امام نیز نامهای در پاسخ مأمون نوشتند و در آن موارد درخواستی وی را تشریح نمودند که بسیار مورد توجّه مأمون واقع گردید و دستور داد تا آن را با آب طلا بنویسند و بدین سبب به رسالۀ ذَهَبیّه مشهور شد. در این رساله بدن انسان به کشوری تشبیه شده که پادشاه آن در دل است و هر یک از اعضاء و جوارح به اعوان و انصار آن پادشاه مانند شدهاند؛ سپس دربارۀ دستور غذا در فصول و ماههای سال به طور مجزّا به ذکر مطالبی پرداختهاند و پس از آن به ترتیب مسائلی مانند مِزاج و طبیعت، خواب، مسواک و دندان، حالات طبیعی انسان در ادوار عمر، اوقات حجامت و فَصد و آداب آنها، علل برخی از بیماریها، حمام و شرایط آن، پیشگیری از بعضی بیماریها، بهداشت مسافر، بهترین آبهای نوشیدنی، اعمال جنسی و دستورات آن مطرح شده است.