میراث مدرسه در کتابخانه و موزه ملی ملک

​علیرضا حیدری

هر سال در آغاز پاییز، اول مهر ماه، درهای مدرسه‌ها گشوده می‌شود. فرزندان ایران از آغوش پُرمِهر پدر و مادر و کانون خانواده به جایگاه دانش‌آموزی و کانون پُرمِهر دبستان می‌روند. در آن جایگاه می‌بالند. به دبیرستان می‌روند. هیجده ساله می‌شوند. سپس به دانشگاه می‌روند. این راه دل‌انگیز 12 ساله با مِهر آمیخته است. این ماه، میزانی است برای یادآوری روزهای دل‌انگیز دانش‌آموزی (روزهای بازی و شادی و آموختن، مشقِ دانش اندوختن، روزهای با سرودهای کودکانه در راه رفت و برگشت مدرسه زمان گذراندن).

آموزش در ایران پیشینه‌ای کهن دارد. از روش‌های آموزش فرزندان بزرگان و شاهزادگان در ایران باستان به روایت شاهنامه فردوسی و دیگر منابع بازتابنده فرهنگ ایران باستان به‌‎ویژه عصر ساسانی داده‌های ارزشمندی به دست می‌آید. برای نمونه، در داستان سیاوخش، فرزند کاووس، هنگامی که رستم تربیت او را می‌پذیرد و با خود به سیستان می‌برد، فردوسی از آموزشش چنین یاد می‌کند:

تهمتن ببردش به زابلستان

نِشَستَنگَهَش ساخت در گلستان

سواری و تیر و کمان و کمند

عنان و رکیب و چه و چون و چند

نشستنگهِ مجلس و میگسار

همان باز و شاهین و کار شکار

ز داد و ز بیداد و تخت و کلاه

سخن گفتن رزم و راندن سپاه

هنرها بیاموختش سر‌به‌سر

بسی رنج برداشت و آمد به بر

سیاوش چنان شد که اندر جهان

به مانند او کس نبود از مَهان

در گنجینه کتابخانه و موزه ملی ملک آثاری نگهداری می‌شود که به موضوع مدرسه و دانش‌آموزان پیوسته است. در ادامه شماری از آن‌ها معرفی می‌شود:

برگی از رساله درباره عمران و ترقی ایران از رهگذر ساختن راه‌ها و بنیان‌گذاردن مدرسه‌ها نوشته شده در سال 1296 قمری با شماره اموال 1533.6

آموزش الف و با

نسخه‌ای چاپ سنگی برجای مانده از دوره ناصرالدین شاه که در گنجینه ملک نگهداری می‌شود. در این نسخه به گونه مصور الفبای فارسی آموزش داده شده است. 

تصویب‌نامه هیئت وزیران به تاریخ دی 1325 در خصوص تعلیمات اجباری، تهیه عمارت برای دبستان‌های چهارکلاسی عمومی و آیین‌نامه از دکتر علی شایگان وزیر فرهنگ در این زمینه با شماره اموال 1391.31.00772

کلاس مدرسه کمال‌الملک از مجموعه وقفی حسنعلی وزیری (پروین و فاطمه وزیری) با شماره اموال 1403.01.00099 در دوره پهلوی اول

حسنعلی وزیری نقاش و پیکرساز ایرانی، از مهم‌ترین نمایندگان مکتب کمال‌الملک بود. او به مدرسه صنایع مستظرفه رفت و در آنجا مورد توجه استاد خود کمال الملک قرار گرفت. پس از پایان دوره هنر‌آموزی، مدیریت مدرسه به او واگذار شد. به معاونت صنایع مستظرفه رسید. به امریکا، آلمان و انگلستان سفر کرد و آثارش را به نمایش گذاشت. او از بنیان‌گذاران دانشکده هنر‌های زیبا بود و در آنجا به تدریس کالبد‌شناسی می‌پرداخت.از‌ او علاوه بر نقاشی، دفترها و برگه‌هایی از طراحی با موضوعات چهره و آناتومی و گل‌ها باقی مانده است.به نظر می‌رسد وزیری این اثر نیمه‌تمام را از پشت سر مدل به تصویر درآورده است. دو شاگرد دیگر پشت سه‌پایه‌های خود در حال نگاه کردن به مدل برای نقاشی کردنش هستند.

• پرچم ایران با نام دبستان «احتجابیه» اِوَز در فارس اهدایی خانم نسرین دستغیب با شماره اموال 1393.09.00043

بانو صغری خلیلی در سال 1315 خورشیدی دبستان دختران احتجابیه را بنیان گذاشت. پرچم پارچه‌اییِ سبز، سفید، قرمز با نوشته «دبستان دخترانه احتجابیه» از این مدرسه در آثار مجموعه ملک موجود است. بانو نسرین دستغیب بهشتی دختر بانو خلیلی و خواهرش ایران دستغیب بهشتی آثار بسیاری از گنجینه هنر ایرانی به کتابخانه و موزه ملی ملک اهدا کردند. 

دو تمبر 7000 ریالی با نماد حروف الفبا با شماره اموال 1392.10.60552 و 1392.10.60546