پیشینه

حاج حسین آقا ملک، بنیان‌گذار کتابخانه و موزه ملی ملک، این گنجینه را در سال 1316 خورشیدی بر آستان قدس رضوی وقف کرد. کتابخانه و موزه ملی ملک اکنون یکی از موسسه‌های فرهنگی آستان قدس رضوی است که به شیوه غیر دولتی و غیر انتفاعی در چارچوب وقف‌نامه زیر نظر مستقیم آستان قدس رضوی فعالیت می‌کند و برپایه اساس‌نامه هدف‌هایی گوناگون همچون پیشبرد معارف، اجرای وقف‌نامه و گسترش فرهنگ وقف حفاظت از گنجینه، گردآوری به‌هنگام‌سازی و گسترش منابع و بازشناسی آثار تاریخی و فرهنگی روزگاران گذشته دارد.

کتابخانه ملی ملک با داشتن بیش از 19 هزار عنوان نسخه نفیس خطی، یکی از شش مجموعه بزرگ نسخه‌های خطی در ایران است. کتابخانه در کنار نسخه‌های خطی و چاپ سنگی، بیش از یکصد هزار جلد کتاب چاپی به زبان‌های گوناگون، همچنین نشریاتی از دوره قاجار تاکنون، هزاران برگ سند و بیش از صدها عنوان منبع دیداری و شنیداری در خود دارد. کتابخانه ملی ملک با دو تالار مطالعه عمومی آقایان و بانوان و یک تالار ویژه محققان و نشریات، خدمات و امکاناتی گوناگون به پژوهشگران ارایه می‌دهد.

موزه ملی ملک، گنجینه‌ای سه هزار ساله از آثار و اشیای ارزشمند تاریخی در زمینه‌های گوناگون دارد. آثار تاریخی کتابخانه و موزه ملی ملک اکنون در 11 تالار و یک نگارخانه بدین‌ترتیب به نمایش درآمده‌اند؛ «سکه، نشان و مدال»، «آثار خاندان غفاری و کمال‌الملک» «تک اثر»، «حاج حسین آقا ملک» «خوش‌نویسی و نگارگری»، «آثار لاکی»، «آثار اهدایی بانو عزت‌ملک ملک»، «نمایشگاه‌های دوره‌ای»، «تمبر»، «هزارداستان (گزیده داستان‌های ایرانی- اسلامی)» «هنر و زندگی (کاربرد هنر و صنایع در زندگی ایرانی- اسلامی)»، «علوم در ایران اسلامی». بهره‌گیری از فناوری‌های نوین دیجیتال به ویژه نمایشگرهای لمسی و امکانات شنیداری و دیداری از ویژگی‌های پاره‌ای تالارهای ‌موزه‌ای به شمار می‌آید.

برگزاری نشست‌های علمی و کارگاه‌های‌ آموزشی، همچنین انتشار کتاب، کتابچه، بروشور و دیگر محصولات فرهنگی از کوشش‌های کتابخانه و موزه ملی ملک برای خدمات‌رسانی به مخاطبان به شمار می‌آید.

کتابخانه و موزه ملی ملک تا سال 1375 خورشیدی در خانه ملک در بازار بین‌الحرمین تهران برپا بود. ساختمان تازه در محوطه تاریخی باغ ملی (میدان مشق) تهران، به کوشش آستان قدس رضوی در زمینی بنا شد که حاج حسین آقا ملک در سال 1323 خورشیدی برای ساختمان جدید کتابخانه و موزه وقف کرده بود.

از نظر ساختار تشکیلاتی، مؤسسه کتابخانه و موزه ملی ملک مؤسسه ای غیر دولتی و غیرانتفاعی است که همچون سایر مؤسسات فرهنگی آستان قدس رضوی بر اساس وقف نامه زیر نظر مستقیم تولیت آستان قدس رضوی اداره می شود. ارکان مؤسسه عبارت اند از: مجمع عمومی، ناظر استصوابی، هیأت مدیره، مدیرعامل و بازرس قانونی.

اهداف مؤسسه کتابخانه و موزه ملی طبق اساسنامه عبارت است از:
۱- پیشبرد معارف
۲- اجرای وقف نامه مرحوم ملک و اشاعه فرهنگ وقف
۳- حراست و حفظ گنجینه کتابخانه
۴- گردآوری، بهنگام سازی و توسعه منابع کتابخانه
۵- نگهداری، بازشناسی و معرفی آثار فرهنگی هنری ادوار گذشته
۶- گردآوری مجموعه نفایس و آثار هنری متناسب با گنجینه به میراث نهاده شده واقف

هیات مدیره

اعضای دوره اول هیأت مدیره (۱۳۸۷ تا ۱۳۹۰):
سید محمد صادق خرازی (رییس هیات مدیره)
مصطفی واعظ طبسی (نایب رییس هیات مدیره)
عزتملک ملک (عضو هیات مدیره)
محمد هادی زاهدی (عضو هیات مدیره)
سید محمد مجتبی حسینی (عضو هیات مدیره و مدیر عامل)

اعضای دوره دوم هیأت مدیره (۱۳۹۰ تا ۱۳۹۳):
سید محمد صادق خرازی (رییس هیات مدیره)
مصطفی واعظ طبسی (نایب رییس هیات مدیره)
محمد هادی زاهدی (عضو هیات مدیره)
امیر خوراکیان (عضو هیات مدیره)
سید محمد مجتبی حسینی (عضو هیات مدیره و مدیر عامل)

اعضای دوره سوم هیأت مدیره (۱۳۹۳ تا ۱۳۹۶):

سید محمد صادق خرازی (رییس هیات مدیره)
مصطفی واعظ طبسی (نایب رییس هیات مدیره)
محمد هادی زاهدی (عضو هیات مدیره)
امیر خوراکیان (عضو هیات مدیره)/ حمیدرضا قاسمی (از آذر ۱۳۹۴)

سید محمد مجتبی حسینی (عضو هیات مدیره و مدیر عامل از ۱۳۸۷ تا پایان ۱۳۹۶)

اعضای دوره چهارم هیأت مدیره (۱۳۹۷ تاکنون)

​سیدمحمد حسینی (رییس هیات مدیره)

رسول جعفریان (عضو هیات مدیره)

امیر خوراکیان (عضو هیات مدیره)

محسن پرویز (عضو هیات مدیره)

غلامرضا خواجه‌سروی (عضو هیات مدیره و مدیرعامل)