انیسون
انیسون (اَنیسوُن)
Pimpinellaanisum
نام‌های دیگر: بادیان رومی/ باذیان/ رازیانۀ (رازیانج) رومی/ رازیانۀ (رازیانج) فارسی/ رازیانۀ (رازیانج) شامی/ کمون‌الحلو/ زیرۀ رومی.
نام انگلیسی:anise seed, anise
تیرۀ Umbelliferae (تیرۀ چتریان)
این جنس در ایران حدود بیست گونه دارد که بجز چند گونۀ آن، اغلب یکساله میباشند. از رایجترین گونه‌های چندسالۀ آن باید از P. aurea و P. tragium نام برد که تقریباً در سراسر مناطق معتدلۀ سرد ایران پراکندهاند. گونه‌های انحصاری این گیاه در ایران عبارتند از: P. tragioides،P. deverroides، P. khorassanica، P. pastinacifolia، P. anisactis، P. gedrosiaca. دیگر گونه‌های آن علاوه بر ایران در آناتولی، ترکمنستان، ارمنستان، گرجستان، فلسطین، سوریه، عراق، اردن، افغانستان، پاکستان، قفقاز و ماورای قفقاز، یونان و کرت نیز می‌رویند.
نیست مرا وقت ضعیفی هنوز
بشکندش این شکر و بادیـان<حکیم ناصرخسرو قبادیانی>
دیسقوریدس و اورباسیوس آن را «اَنِسون» مینامند. این گیاه را به سریانی «زَرعِشامرا»؛ به سندی «سروق» (نانخواه رومی) و به زبان مردم اسپیداج «سکـزاغند» (کرفس رومی) مینامند.[۱] گیاهی است که دانه‌های بسیار معطّری دارد ولی با دانه‌های رازیانه غالباً مخلوط می‌شود. دانه‌های رازیانه دارای هشت شیار و دانه‌های انیسون دارای دَه شیارند. در درجۀ سوّم گرم و خشک است. بازکننده بوده و کمی گیرنده و گس است. مسکّن دردها، عرق‌آور و بادشکن است. اگر در روغن جوشانده شود اثرش بیشتر خواهد شد. استشمام بخار آن برای رفع سردرد و سرگیجه مفید است. چکانیدن کوبیدۀ آن با روغن گل‌محمّدی در گوش، در درمان مشکلات درونی گوش ناشی از ضربه مؤثر است. شیر را زیاد میکند. بول و حیض را ریزش می‌دهد. شهوت را افزایش می‌دهد. با تب کهنه مقابله میکند. پادزهر سموم و حشرات سمّی است. جهت تقویت معده و نفخ روده، تخم آن را کوبیده و الک کرده و در آب جوش دَم کرده و می‌نوشند. در درمان سرماخوردگی، سرفه، برونشیت، التهاب دهان، مشکلات کبدی، کاهش اشتها و تبها و عفونت‌ها سودمند است. این گیاه حاوی متیلاوژنول است که در موش‌ها کارسینوژن است؛ لذا در اطفال و زنان باردار منع استعمال دارد.[۲] دانه‌های خشک‌شدۀ این گیاه را باید در ظروف سربسته و محل خشک نگهداری نمود. این دانه‌ها محتوی نوعی اسانس روغنی شامل آنتول و نیز آلبومینها، قندها و اسیدهای آلی‌اند.[۳]
انیسون در کتاب قانون: بازکننده است و کمی گیرنده و گس. مسکن دردها، عرق‌آور و بادشکن است و اگر در روغن جوشانده شود اثرش بیشتر است. اگر آن را بخار کنند و بخار را استنشاق کنند سردرد و سرگیجه را از بین می‌برد. اگر آن را بکوبند و با روغن گل سوری (محمدی) بیامیزند و در گوش بچکانند بیماری‌های درونی حاصل از ضربه را از بین می‌برد و درد گوش را برطرف میکند. پادزهر سموم و حشرات سمی است و زیان آنها را دفع میکند.[۴]
[۱] بیرونی، ابو ریحان محمد بن احمد. الصیدنه فی الطبّ. مترجم باقر مظفّرزاده. تهران، فرهنگستان زبان فارسی، ۱۳۸۳
[۲] قاسمی برومند، محمد و سیدعلی علوی‌نیا ابرقویی. مبانی طبّ سنتی و عصر اسلامیّ. تهران، نشر تیمورزاده و نشر طبیب، ۱۳۸۷
[۳] ولاگ، ژان و ژیری استودولا. گیاهان دارویی ( روش‌های کشت، برداشت و شرح مصوّر رنگی ۲۵۶ گیاه). ترجمهٔ ساعد زمان. تهران: ققنوس، ۱۳۸۲
[۴] ابوعلی سینا، حسین بن عبدالله. قانون در طب. تالیف فتح‌الله بن فخرالدین شیرازی. تهران: موسسه تاریخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل، ۱۳۸۶