حبل المتین (روزنامه)

​حبل‌المتین (هفتگی)

یکی از روزنامه‌های کثیرالانتشار و مفید زبان فارسی که نزدیک چهل سال در خارج ایران منتشر می‌شده روزنامه معروف و مشهور حبل‌المتین است.[1] روزنامه حبل‌المتین به مدیری سیدجلال‌الدین‌الحسینی ملقب به مویدالاسلام در شهر کلکته به زبان فارسی تأسیس و شماره اول آن در تاریخ دهم جمادی‌الثانی ۱۳۱۱ق چاپ و توزیع گردیده است.[2] [...] با انتشار حبل‌المتین مرحوم مویدالاسلام بزرگ‌ترین خدمت را به برقراری اساس مشروطیت و آزادی ایران نموده است. حبل‌المتین چون در خارج ایران منتشر می‌شد آزادانه می‌توانست به عمال جور و ستم و درباریان ایران حمله نماید و مفاسد و عیوب را بی‌پروا شرح دهد.[3] حبل‌المتین معمولاً در ۲۴ صفحه به قطع وزیری بزرگ، با چاپ سربی در مطبعه حبل‌المتین طبع و هفته[ای] یک بار روزهای دوشنبه چاپ و سه‌شنبه توزیع می‌شده است. خصوصیات روزنامه در هر شماره در عنوان آن چاپ شده، اسم روزنامه به خط نسخ درشت و بالای آن نامه مقدسه و در زیر سال تأسیس سنه ۱۳۱۱ و در یک طرف قیمت اشتراک و در طرف دیگر سایر خصوصیات [...] است. [...] مندرجات حبل‌المتین پس از درج مقاله اساسی عبارت از وقایع و حوادث ایران به تفصیل و کشورهای مصر و عراق و عثمانی و غیره و ترجمه تلگرافات خارجی و مقالات مختلف می‌باشد.

حبل‌المتین چون در ممالک ایران، هندوستان، مصر، روسیه، نماینده داشته لذا اخبار این کشورها را به تفصیل چاپ می‌کرده به خصوص نسبت به ایران که از اغلب شهرهای مهم برای اداره روزنامه اخبار و مقاله می‌فرستاده‌اند. همین جامعیت و تفصیل اخبارروزنامه بوده که باعث گردیده حبل‌المتین در ایران رواج و نفوذ زیادی پیدا کند و در میان عموم طبقات خواننده داشته باشد. موضوع دیگری که به نشر فوق‌العاده روزنامه کمک می‌کرده مجانی بودن روزنامه بوده که مدت ده سال متوالی هر هفته پنج هزار نسخه از آن مجاناً بین روحانیون نجف و علمای ایران و سایر روشنفکران توزیع می‌گردیده به قسمی که در اوایل مشروطیت هر نوبت سی و پنج هزار نمره از آن طبع و منتشر می‌گشته است. و باز به علت همین نفوذ زیاد و بی‌پروایی در نوشتن بوده که ناگهان اتابک را متوجه خطر عظیم روزنامه نمود و برای بار اول مدت چهار سال ورود روزنامه را به ایران غدغن کرد. بعضی علت جلوگیری اتابک از روزنامه را مقالات تند این روزنامه برعلیه روس‌ها در قضیه وام از آن کشور دانسته‌اند.[4]

روزنامه حبل‌المتین به دستور اتابک مدت چهار سال از ورود به خاک ایران ممنوع گردیده.[5] یک مرتبه هم حبل‌المتین برای مدت هشت سال از طرف دولت هندوستان از انتشار آن جلوگیری شد.[6] حبل‌المتین در برقرار کردن مشروطیت و تنویر افکار ایرانیان و برانداختن خاندان قاجار عضو مهم است. برای آشنا شدن علما و روحانیون تا ده سال متوالی هر هفته پنج هزار نمره حبل‌المتین مجاناً در میان روحانیان منتشر می‌شد.[7] حبل‌المتین طی سی و هفت سال انتشار، چهل و سه بار توقیف شده است که این توقیف‌ها، هم به صورت جلوگیری از انتشار آن در هندوستان بوده و هم به صورت ممنوعیت ورود به ایران از سوی اداره سانسور مبارکه. با وجود این، همانند دیگر روزنامه‌های آزاد و ملی برون مرزی، به وسیله جهانگردان و زوار و ضمن بارها و محموله‌های بازرگانی به طور قاچاق وارد ایران می‌شد.[8]

واژگان کلیدی: روزنامه حبل‌المتین، قاجاریه، ناصرالدین‌شاه

[1]- صدرهاشمی، محمد. تاریخ جراید و مجلات ایران. اصفهان: انتشارات کمال، ۱۳۶۳، ج ۲، ص ۲۰۰

[2]- همان، ص ۲۰۰

[3]- همان، ص ۲۰۰

[4]- همان، صص ۲۰۰ ـ ۲۰۱

[5]- همان، ص ۲۰۳

[6]- همان، ص ۲۰۴

[7]- همان، ص ۲۰۶

[8]- کهن، گوئل. تاریخ سانسور در مطبوعات ایران: از ۱۲۵۳ ق تا صدور فرمان مشروطیت. تهران: آگاه، ۱۳۶۰، ج ۱، ص ۱۶۶