هنر دوره قاجار

​

هنر دورۀ قاجار را باید در دوران افشار و زند پیگیر بود، هنر این دوره نشانگر سه مشخصه و ویژگی بنیادی بود: جدائی روز افزون فرهنگ ایرانی از سنت عظیم اسلامی در نتیجة پیروزی تشیع و رقابت با امپراتوری عثمانی؛ ورود روزافزون عناصر هنر مردمی و عامیانه؛ وابستگی رو‌به رشد به تأثیرات هنر غربی.

هنر این دوره با این‏که از نظر کیفی در سطح پایین‏تر از هنر ادوار پیشین قرار داشت و از حیث شکوه و عظمت قابل مقایسه و همجنسی با آن نبود، اما ویژگی و هویت کاملاً مستقل و پالوده‏ای را به نمایش گذاشت. زیرا این هنر در تداوم منطقی خود در دورة قاجار به اوج شکوفایی رسید به گونه‌ای که بسیاری از آثار دورة افشار و زندیه را نیز به قاجار نسبت می‌دهند. اما به دلیل کوتاه بودن دورة افشار و زند و آشوب‌های این دوران آثار چندانی در ایران به جای نمانده است.

نگارگری سبک قاجار شامل شیوة دیوار نگاره‌های دورة صفویه و نقاشی کلاسیک اروپاست؛ به ترتیبی که در آغاز، مایة ایرانی آن بیشتر، در میانه به طور مساوی از نقاشی ایرانی و اروپایی تأثیر می‌گیرد و در پایان دوره به تدریج بر نفوذ سبک اروپایی در نگارگری ایرانی افزوده می شود تا جایی که به کپیه برداری از آثار استادان رنسانس می‌پردازند . از دورة آغامحمد خان آثار درخوری به جا نمانده است ، اما در مقابل تعداد فراوانی تابلوی رنگ و روغن از دورة سلطنت فتحعلی شاه و محمد شاه به جای مانده است .

شیوة نگارگری در این دوران در آغاز مشابهت زیادی به رنگ و روغن‏های دوران زند داشت و بسیاری از نقاشان دربار زندیه در دربار فتحعلی شاه نیز نقاشی می‌کردند، بیشترین اختلاف نقاشی‌های قاجار و زند در رنگ‌های این تصاویر است .

نقاشی‌های بزرگ و روغنی قاجاری در دورة فتحعلی شاه بسیار مورد توجه بود و با دقت و حوصله زیاد پرداخته می‌شد و اکثر تصاویر با سطوح بزرگ، دامن لباسی، پشتی و فرش با حاشیه‌های گوناگون، گل‌های ریز مروارید تماماً تزیین می‌شدند .

در سال‌های آخر پادشاهی فتحعلی شاه ،محمد علی، نقاش دربار که توسط محمد شاه برای مطالعه نقاشی اروپایی به ایتالیا سفر کرده بود، کمی پس از برتخت نشستن ناصرالدین شاه به ایران بازگشت و به کار و تدریس در دربار مشغول شد که از شاگردان او باید از ابو الحسن غفاری نام برد.

در هنگام پادشاهی ناصر الدین شاه، بسیاری از نقاشان و نگارگران مورد حمایت قرار گرفتند تا در دربار به کار بپردازند. در این هنگام تعدادی از شاگردان به اروپا فرستاده شدند.

                                                 عبدالمجید شریف‌زاده