سلطان محمد خندان

​

سلطان محمد خندان از خوشنویسان بزرگ دربار سلطان حسین بایقرا است که از همان اوان جوانی در خدمت امیر‌علی‌شیر نوایی بوده و تمام عمر خویش را در هرات گذرانیده است. او از شاگردان ممتاز سلطان علی مشهدی است که در واقع بیش از دیگر شاگردانش شیوة وی را اخذ کرده است. صاحب قواعد الخطوط می‌گوید: " در فره قلم و قوت تصرف از استاد بهره داشت ". سلطان محمد علاوه بر کتابت بسیار خوش و شیرین در قطعه‌نویسی نیز دستی توانا داشته است. میرزا حبیب و کَلِمان آوار او را رنگه‌نویس می‌دانند ولی دکتر بیانی آثار رنگه‌نویسی بسیار معدودی از وی دیده و معتقد است که ایشان وی را با سلطان محمد نور اشتباه گرفته‌اند.

وجه تسمیه خندان هم از آن بابت است که وی هنرمندی لطیف طبع و بی‌تکلف بوده و به هم‌نشینی با اهل عیش و عشرت متمایل و از فرط انبساط وی‌را خندان لقب داده‌اند.

خواند میر در خلاصه الاخبار می‌گوید: " ار نشأت جنون خالی نبوده و در خط نستعلیق قابلیت بسیار دارد و نی را نیز نیک می‌نوازد اما بواسطه نشأت جنون به هیچ یک از این دو نمی‌پردازد ".

صاحب ریحان نستعلیق می‌گوید: " سلطان علی مشهدی هرگاه خط او دیدی که نام ننوشته بودی فرمودی این خط دیوانه ماست و به اسم خود مزین نمودی ".

وی علاوه‌بر خوشنویسی و نی‌نوازی از شعر و معما و موسیقی بهره‌ای داشته و شاگردان بسیاریدر خوشنویسی تربیت کرده است. صاحب مناقب هنروران می‌گوید: " میان شاگردان بسیاری که داشته معدود هده‌ای انگشت‌شمار به مقام استادی نرسیده‌اند " و از جمله شاگردان وی یاری شیرازی، محمد حسین باخزری و محمد قاسم شادیشاه را ذکر می‌کنند.

تاریخ ولادت و وفات وی بدرستی معلوم نیست. صاحب مرآة العالم سال وفات وی را 915 هجری قمری، سپهر932 هجری قمری و میرزا حبیب و کلمان آوار 950 هجری قمری ذکر می‌کنند که البته دکتر بیانی هیچ یک از این تواریخ را درست نمی‌داند و می‌گوید که او هنگام تالیف کتاب حبیب السیر یعنی سال 930 هجری قمری در قید حیات بوده و از کتاب‌های با تاریخ وی تا 957 هجری قمری را دیده است.

به‌هر حال سلطان محمد خندان پس از مرگ در هرات در محل تخت میر‌علی شیر در لب جوی سلطان که به وقیه معروف است به خاک سپرده شد.

دکتر بیانی معتقد است سلطان محمد از هنر تذهیب هم بهره داشته و تسمیه‌هایی که می‌نوشته خود تذهیب می‌کرده و یا مذهِب واحد داشته است. دلیل این مطلب را مشابهت تزیین نسخه‌های متعدد ذکر می‌کند.

سلطان محمد خندان در طی عمر پربارش مرقعات و قطعات بسیاری را خلق کرد که هم‌اکنون زینت‌بخش موزه‌ها و کتابخانه‌های بزرگ دنیاست.