سفید روی

​سفید روی ( سینکا، سفید چینی) (Zinc White)- هیچ مدرکی دال بر استفاده از اکسید روی در نقاشی وجود ندارد، هر چند که این ماده از قرن دهم میلادی در ایران به خوبی شناخته شده بود و ابن فقیه به توصیف معادنی در نزدیک کرمان اشاره کرده است. در عمدة الکتاب نیز به ساخت نقره مصنوعی از توتیا یاد می‌کند که شاید همان اکسید روی باشد (پورتر، 1389، 103).تاریخ استفاده از این ماده به عنوان رنگدانه به سال 1830 می‌رسد و اولین زمان اعلام عنصر روی توسط شیمیدان آلمانی مارگراف (Margraaf) به سال 1746 برمی‌گردد(McBride, 2002). بنابراین فلز روی و یا اکسید روی در دنیای باستان به عنوان موادی مستقل ناشناخته بودند و تنها برخی از کانه‌های روی را برای ساختن برنج به کار می‌بردند. اکسید روی با فرمول شیمیایی (ZnO) از مهمترین رنگدانه‌های هنری و در کنار سفیدآب سرب قرار می‌گیرد و اگرچه به عنوان جانشین سفیدآب شیخ در سال 1782 پیشنهاد شد، اما 50 سال طول کشید تا تولید تجاری این ماده رایج گردد. از اوایل سال 1834 نوع خاص و متراکمی از اکسید روی به عنوان رنگدانه آبرنگی در لندن و با نام تجاری «سفید چینی» عرضه شد که مشکل عمده آن بست روغنی و دیر خشکشدن آن بود که به مرور زمان این ایرادات مرتفع شد. اکسید روی به رنگ سفید سرد و خالص است و در حالت خشک از سفیداب شیخ سبک‌تر و حجیم‌تر است و گرچه سمی نیست ولی یک ماده گندزدای متوسط محسوب می‌گردد. در مقایسه با سفیداب شیخ به روغن بیشتری (18 تا 20درصد) نیاز دارد و استعداد شکننده شدن و ترک خوردن در حین خشک شدن را دارد. از آنجا که اکسید روی به صورت دوده تهیه می‌شود، ذرات آن بسیار ریز و متراکم اند به طوری که اندازه ذرات رنگدانه تولید شده از بخار روی( در روش فرانسوی) از یک میکرون هم کوچکتر است. ضریب شکست این رنگدانه تقریبا شبیه سفیداب شیخ است اما بر خلاف آن قدری شکست مضاعف دارد. این رنگدانه در معرض نور فرابنفش به رنگ زرد در می‌آید. نور شدید خورشید بر آن تاثیری ندارد و با سولفید هیدروژن، ترکیب و سولفید روی را میدهد که همچنان سفید رنگ است. به همین علت است که در محیط‌های صنعتی از این رنگدانه سفید استفاده می‌کنند. از طرفی این رنگدانه دارای خواص ضد کپک و زنگ زدگی است که در ترکیب رنگ‌های خارج از بنا مورد استفاده قرار می‌گیرد. ترکیب این رنگدانه در جوهرها با برخی از رنگ‌های قطران موجب رنگ پریدگی این رنگ‌ها در مقابل نور شدید خورشید می‌شود. کاربرد این رنگدانه از نیمه سده 19 میلادی رو به افزونی گشت و تا به امروز با عنوان سفید چینی و به صورت آبرنگی و یا به صورت خمیر روغنی عرضه می‌گردد. نوع دیگری از این رنگدانه، اکسید روی سوزنی است که ذرات سوزنی شکل آن به صورت متقاطع و جفتی شبیه حرف لاتین ایکس (X) قرار میگیرند که بر خلاف شکل ذرات مدوّر اکسید روی معمولی است و دارای قدرت پوشانندگی و سفیدکنندگی بیشتری است (جتتنز و استات، 1378، 186).

تصاویر میکروسکوپی از ذرات سفیدروی با بزرگنمایی 500 برابر- عکس بالا میکروسکوپ نوری و عکس پایین در زیر میکروسکوپ پلاریزان(McBride, 2002)