قیقاوُس

​

قیقاوُس به روایت فصول­ الطّبری ـ «در بیان صورت قیقاوس به لغت رومی و ملتهب به لغت عرب. او را صورت مردی تخیّل نموده ­اند که سر او سوی جنوب، به سمت شمالی مجرّه و دو پای او به سمت جدیّ که با جدیّ بر مثال مثلث است واسع، ... و کواکب مرصودۀ این صورت سیزده است؛ یازده، داخل صورت و دو خارج بر سینۀ این صورت است و از کوکب صدر به سمت شمال به دوری سه ذرع تخمیناً یک کوکب روشن است از اصغر قدر سیُّم آن بر پهلوی راست این صورت است و در سمت مغرب، کوکب دوش راست به دوری دو ذرع تخمیناً کوکبی است از قدر چهارم، آن بر فوق مرفق دست راست است و مقدّم بر او اندک مایل به شمال به دوری یک ذرع کوکبی است از اصغر قدر چهارم، آن بر تحت مرفق دست راست است و در سمت شمال و مغرب کوکب جنب اَیمَن، به دوری سه ذرع بیشتر کوکبی است از اعظم قدر پنجم، آن بر پای راست این صورت است و در سمت شرق مایل به شمال، کوکب جنب اَیمَن، به دوری چهار ذرع بیشتر کوکبی است از اوسط قدر چهارم، آن بر پای چپ این صورت است و این دو کوکب پا با کوکب جنب اَیمَن بر مثال مثلث که کوکب پای چپ بر زاویۀ مثلث است...» (فصول الطّبری)

تصویر صورت فلکی قیقاوس از نسخه خطی صورالکواکب عبدالرحمان صوفی

قیقاوُس به روایت اساطیر ـ «سفه ­ئوس» (Cepheus)، پادشاه اتیوپی، به­ علّت بدقولی ­اش به­ وسیلۀ «برساوش» (Perceus) به سنگ تبدیل شد و در کنار همسرش «کاسیوپیا» (Cassiopeia) و دخترش «آندرومدا» (Andromeda) در آسمان آویزان شد.

قیقاوُس به روایت منجّمین ـ قیقاوس، یکی از 48صورت فلکی اوّلیه است که به سال 145میلادی توسّط بطلمیوس و در کتابش با نام «المجسطی» عنوان شده است. در شرایط مساعد، 57 اختر آن را با چشم غیرمسلّح می­توان دید. قیقاوس، از صورت­ های فلکی نزدیک به قطب شمال است و در چندهزارسال آینده، ستارۀ «الرّاعی» (γ) به­ جای ستارۀ «جدیّ» مبنای قطب شمال خواهد شد. در قیقاوس، چند نوع ستارۀ متغیّر وجود دارد که چون برای اوّلین­ بار در این صورت فلکی کشف شدند، به «متغیّرهای سفه ­ئیدی» نام گرفتند. از جمله، ستارۀ «الفرق» (β) که متغیّری است با تغییرات روشنایی کم و دورۀ تناوب بسیار کوتاه، ستارۀ «δ» با تغییرات روشنایی 5/3-5/4 و دورۀ تناوب 5شبانه ­روز و 9ساعت و 30دقیقه که کاملاً ثابت و قابل محاسبه است و ستارۀ «لعل» (μ) که متغیّر نیمه­ منظّم با تغییرات روشنایی 5/3-5 و دورۀ تناوب یک­سال یا بیشتر. «لعل»، سرخ­ رنگ ­ترین ستارۀ نیم­کرۀ شمالی آسمان است. دانشمندان، با دانستن «زمان تناوب» ستاره، «انرژی­ زایی» آنها را محاسبه کرده و با دانستن میزان انرژی زایی، فاصلۀ یک ستاره را تا زمین تعیین می ­کنند. نهایتاً با در دست داشتن مسافت یک ستاره و میزان انرژی­ زایی آن می­ توان جرم تقریبی آن را به­ دست آورده و با طیف­ سنجی نور آن، از ترکیبات جرم مزبور آگاه شد. کهکشان راه­ شیری از جنوب صورت فلکی قیقاوس می ­گذرد و از این­ رو از نظر اجرام آسمانی غنی است. تعدادی از این اجرام عبارتند از: کهکشان مارپیچی C12، خوشه­ های باز C1 و IC1369 و نیز سحابی­ های C2، C4 و C9 (غار).