دجاجه

​

الدُّجاجَه به روایت فصول­ الطّبری ـ «در بیان صورت طایر که به لغت یونان اوریس و به لغت عرب دجاجه گویند. صورت مرغ خانگی یا غاز را مانَد، سر او سوی مغرب با گردن دراز و دُم او سوی مشرق در نفس مجرّه با بال­ های گشاده، بال راست به سمت مغرب مجرّه، بال چپ به سمت مشرق و جنوب مجرّه، کواکب مرصودۀ این صورت نوزده است، هفده کواکب نفس صورت و دو کواکب خارج صورت. بباید دانست که در سمت مغرب صورت سهم، قطعه­ ای از آسمان است که مجرّه در آنجا دوپاره می­ شود که کواکب خُرد مجرّه در آن قطعه نیست و آن قطعه به رنگ آسمان است و در آن قطعۀ مغربی، مجرّه در کنارۀ او به سمت مشرق که در میان کواکب نسر واقع و کواکب سهم در منتصف این دو صورت ستاره ­ای است روشن از اصغر قدر سیُّم، آن را منقارالدّجاجه گوییم و کوکب اوّل این صورت است و در جنوب این ستاره، دو ستاره است به دوری یک ذرع بیشتر، آنکه مقدّم است از قدر ششم، آنکه تالی است از قدر پنجم، این دو مرصوده نیستند...» (فصول ­الطّبری)

تصویر صورت فلکی دجاجه از نسخه خطی صورالکواکب عبدالرحمان صوفی

الدُّجاجَه به روایت اساطیر ـ این صورت فلکی از دوران باستان شناخته شده بود. ایرانیان آن را به شکل مرغ خانگی (ماکیان) دیده و ستارۀ اوّل آن را «ذنب» (دُم) نام نهاده­ اند. یونانیان، آن را به­ صورت قویی در حال پرواز تصوّر کرده و افسانه­ هایی را بدان مرتبط ساخته­ اند. از جمله این­ که، روزگاری، جوانی به­ نام «سیگنوس» (Cygnus) به قویی تبدیل شد تا دوست ناپدیدشدۀ خود، فایتون را پیدا کند. «فایتون» (Phaethon)، پسر «هِلیوس» (Helios)، خدای خورشید، دزدانه بر ارّابۀ پدر (خورشید) سوار شد، اما به­ علّت بی­ تجربگی، چیزی نمانده بود که کرۀ زمین را بسوزاند. این کار او خشم زئوس را برانگیخت و پسرک را در رودخانه غرق کرد.

الدُّجاجَه به روایت منجّمینـ دجاجه به­ شکل علامت جمع (+) است که در مسیر کهکشان راه­ شیری و تقریباً در جنوب قیقاوس واقع شده و در شرایط مناسب80 ستارۀ آن با چشم غیرمسلّح مشاهده می­ شود. ستارۀ «ذنب» (α)، از غول­ های آسمان است و حرارت سطح آن به حدود °10،000 سلسیوس می ­رسد. قطر آن 60 برابر، و تراکم آن فقط 25 برابر خورشید است. ستارۀ «بیرق»، که در غرب به «بیرائو» مشهور شده است، ستاره­ ای است دوگانه که ستارۀ اصلی با قدر 3، به رنگ زرد طلایی و ستارۀ همراهش با قدر 5، به رنگ آبی روشن یا سبز است و از زیباترین دوگانه­ های آسمان هستد. اجرام دجاجه عبارتند از: خوشـه­ های باز M29، M39 و سحـابی­ های C15 (چشمک­ زن)، C19 (پـیله)، C20 (آمریکای شمالی)، C27 (هلال) و بقـایای اَبَرنواَخـترانی با نام­ های C33 (حجاب ـ ای) و C34 (حجاب ـ دبلیو).