ابوالقاسم قائم مقام فراهانی / میرزا

​ابوالقاسم قائم مقام فراهانی / میرزا (قرن 13 ق)

اجداد او در زمان صفویه و زندیه به خدمات مهم دولتی اشتغال داشتند. خود نیز فرزند میرزاعیسی مشهور به «میرزا بزرگ» از معروفترین وزرا و سیاستمداران دوره قاجار بود. در سال 1192 هجری قمری بدنیا آمــــد ودوران مقدماتی تحصیلی را در فراهان و تهران گذرانید. در سال 1226 که برادر بزرگش میرزاحسن وزیر عباس میرزا در آذربایجان درگذشت پدرش (میرزابزرگ) او را به تبریز فراخواند و به جای برادرش گماشـــت و خود نیز انزوا گزید. پس از مرگ میرزابزرگ در سال 1237 ق تمام مناصب وی به علت سیدالوزرایی بـــــه میرزا ابوالقاسم تفویض گردید و بسیاری از مکاتیب و احکام نایب السلطنه را به خط و انشای زیبای خود می‌نگاشت ولی به علت سعایت حاسدان از کار بر کنار شد. در سال 1241 ق در نتیجه جنگ‌های روس و ایران و وضع وخیم آذربایجان دوباره از وی دعوت شد ولی او را به دوستی با روسیه تزار متهم کرده و به مشهد تبعید کردند. پس از شکست ایران و اشغال تبریز دوباره فتحعلی شاه با عذرخواهی وی را دعوت به کار کرد، میرزا ابوالقاسم کار مصالحه با روس‌ها را به نحو دلخواه به انجام رساند و تا سال 1248 ق در تبریز به رتق و فتق امور لشکری و کشوری پرداخت. در همین زمان به اتفاق عباس میرزا و پسرش محمدمیرزا مأمور محاصره هرات گردیـــــد، عباس میرزا که به علت بیماری در مشهد استراحت می‌کرد بعد از اینکه خبر مرگش به قائم مقام رسید وی صلاح را در آن دید که با هراتیان صلح کند. در صفر 1250 ق به اتفاق محمدمیرزا به تهران آمد و جشن ولیعهدی وی را برپا کرد. چند ماه بعد فتحعلی شاه قاجار در اصفهان درگذشت و قائم مقام محمدمیرزا را به جای فتحعلی شــــــــاه در تبریز بر تخت سلطنت نشاند و به اتفاق روانه پایتخت شدند و خود نیز به انتظام امور مملکت همت گماشت. دشمنان قائم مقام در این مدت ساکت ننشستند و پیش محمدشاه ضمن اظهار بدگویی‌ها و تهمت‌ها وی را به قتــــــل قائم مقام تحریض کردند تا در تاریخ 1251 ق قائم مقام را به کاخ سلطنتی احضار و بعد از چند روز جنازه وی را مخفیانه از کاخ خارج کردند و به مرقد حضرت عبدالعظیم منتقل و در جوار شیخ ابوالفتوح رازی بــــــــــــــه خاک سپردند. قائم مقام شکسته تحریری دلنشینی داشت اتصالات پیچیده شکسته را در مراسلات و نامه نگاریها تعدیل و به نستعلیق نزدیک کرد، علاوه بر خوشنویسی مردی ادیب و دانشمند بود و حافظه قوی و ذهنی خلاق داشت فصاحت و بلاغت او در عرصه سخندانی بی نظیر و کتاب منشآتش فخر ادب فارسی است. نثر مصنـــــــــوع و آهنگین او با زبان شعر توأمان است و هر صاحب ذوقی را شیفته خود می‌کند. (با جرح و تعدیـــــــــــــل / دانشنامه هنرمندان ایران و جهان)