فلسفه غرب در مجموعه کتابخانه و موزه ملی ملک

​به مناسبت روز جهانی فلسفه

فلسفه غرب در مجموعه کتابخانه و موزه ملی ملک

علیرضا دولتشاهی

پیشتر در جایی دیگر در خصوص مجموعه فلسفی ملک سخن گفته بودیم. در آن مقال در خصوص نسخه‌های خطی با موضوع فلسفه در مجموعه رسائل خطی موجود در کتابخانه ملی ملک سخن رفته بود. اینک در این فرصت سخن از آثار چاپی با موضوع فلسفه و به طور اخص فلسفه غرب است.

رویکرد مجموعه‌سازی در کتابخانه ملی ملک، از دوران زنده یاد حاج حسین ملک (1351-1250 خ)، بیشتر رویکردی اسلامی بود. این رویکرد در مجموعه‌سازی منابع خطی و چاپی در دوران پس از وی نیز کم و بیش پی گرفته شد. منابع مرتبط با فلسفه غرب در مجموعه ملک سهم کمتری را نسبت به فلسفه اسلامی بخود اختصاص داده است. این سهم اندک نیز ، بیشتر به آثار ترجمه شده به فارسی اختصاص یافته و تعداد اندک شماری تألیفات فارسی در موضوع فلسفه غرب را در این مجموعه می‌توان مشاهده کرد. بعبارت دیگر در میان منابع موجود به سی و دو زبان، گذشته از زبان فارسی و عربی، در کتابخانه ملی ملک کمتر منبعی در موضوع فلسفه غرب وجود دارد.

هر چند آن‌گونه که می‌دانیم، از نخستین اثری که در زبان فارسی از ایمانوئل کانت (1804 -1724)، که جان فلسفه و اندیشه معاصر غرب از آن سرچشمه و توان گرفته، نام و یادی رفته یعنی رساله نامدار بدایع الحکم اثر آقا علی زنوزی، حکیم مؤسس (1307-1234ق) در مجموعه ملک سه نسخه خطی موجود است که یکی به خط مولف است. اثری که نخستین بار در زبان فارسی دیدگاه فلسفه صدرایی درباره آرای این متفکر کلیدی تاریخ فلسفه غرب را بیان می‌کند.

رویکرد به منابع اسلامی در میان اهداء کنندگان کتاب به کتابخانه ملی ملک نیز قابل مشاهده است. این روند اما، در امرداد سال 1398 خورشیدی با اهدای کتابخانه دکتر استعدادی شاد به کتابخانه و موزه ملی ملک دگرگون شد. ایشان که در فرانسه در دو رشته فلسفه و زبان شناسی تحصیل و به اخذ درجه دکتری نایل شده بودند، بر آن شدند که در زمانی که در قید حیات هستند، کتابخانه خود را به کتابخانه ملی ملک اهداء کنند. مجموعه اهدایی ایشان اکثرا به زبان‌های فرانسوی و آلمانی بود. این مجموعه بیشتر در حوزه فلسفة غرب قرار می‌گیرد . اما کتاب‌هایی به زبان فارسی و عربی و نیز چند عنوان به زبان‌هایی مانند ترکی، عبری و حتی آشوری در میان آن‌ها وجود داشت. این مجموعه که گذشته از کتاب، شامل پایان‌نامه دکتری ایشان و نشریاتی به زبان فارسی و فرانسوی بود، تعداد چهل کارتن را شامل می‌شد. این مجموعه در روزهایی به کتابخانه منتقل شد که ایشان در بستر بیماری بودند. امید است که ایشان هرچه زودتر جامه سلامت بر تن کنند.

آن‌چه در خصوص کتاب‌های این مجوعه شایان ذکر است وجود یادداشت‌هایی در حواشی صفحات به خط دکتر استعدادی است. این یادداشت‌ها به زبان‌های فرانسوی، فارسی وگاه عربی است. یادداشت‌هایی که با خود نشان از مطالعه و تامل در آرای مطرح شده در کتاب‌ها دارد. این ویژگی را در کمتر مجموعه اهدایی به کتابخانه می‌توان باز یافت.

این مجموعه نزدیک به چهارصد عنوان کتاب فرانسوی است. بیشتر این کتاب‌ها در موضوع فلسفه و زبان‌شناسی است. منابعی که در دفتر کتابخانه ثبت شده است. اما هنوز منابع این مجموعه به زبان‌های دیگر و از جمله به زبان‌های آلمانی و انگلیسی در انتظار ثبت و فهرست شدن هستند.

کتاب‌های حوزه فلسفه این مجموعه گذشته از آثار کلاسیک فلسفه یونانی، آثاری از متفکران نوین‌تری مانند اسپینوزا (1677-1632) و هیدگر (1976-1889) را نیز شامل می‌شود. با توجه به این نکته که دوست‌داران فلسفه غرب در ایران به آثار چندانی از متفکری مانند مارتین هیدگر به زبان فارسی دسترسی ندارند و از سوی دیگر در بازار کتاب ایران این دست منابع حتی به زبان اصل یا ترجمه انگلیسی آنان براحتی قابل تهیه نیست، اهدای چنین مجموعه ارزشمندی به کتابخانه ملی ملک می‌تواند نیاز دوست‌داران فلسفه غرب را ـ دست‌کم در گستره شهری چون تهران ـ برآورده کنند. با توجه به این حقیقت که گام برداشتن در حوزه شناخت ساحت اندیشه در غرب، بی شک نیازمند آشنایی با زبان است.