نقش خدمات‌رسانی در افزایش اعتبار کتابخانه، موزه و آرشیو/ متن کامل سخنرانی‌های نشست
موسساتی مانند کتابخانه، موزه و آرشیو که در راستای توسعه فرهنگ نقش دارند، زمانی اهمیت واقعی خود را باز می‌یابند که به ارائه خدمات به مخاطبان و پژوهشگران بپردازند. به گزارش روابط عمومی موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک، موقوفه آستان قدس رضوی، دکتر «حمیدرضا رادفر» مدیر کتابخانه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در چهارمین نشست از سلسله نشست‌های «کتابخانه، موزه و آرشیو (گذشته، حال، آینده)» با موضوع «سیستم و نظام‌های خدمات اطلاعات و دانش» با بیان این مطلب افزود: «چگونگی خدمات‌رسانی در کتابخانه، موزه و آرشیو با یکدیگر متفاوت است اما وجه مشترک هر سه خدمت‌رسانی فرهنگی است. کتابخانه، موزه و آرشیو در زمینه حفظ سلامت فرهنگی افراد جامعه بسیار مفید است. میراث جهانی یا حافظه جهانی، در واقع حافظه مستند و جمعی مردم جهان و به عبارتی میراث مستند است که به نوبه خود انتقال‌دهنده حجم زیادی از میراث فرهنگی و بیانگر کشفیات، اتفاقات، موفقیت‌ها و شکست‌ها است. حافظه جهانی میراث گذشته برای نسل کنونی و آینده است و کتابخانه، موزه و آرشیو مهم‌ترین مراکزی‌اند که در حفظ این میراث اهمیت دارند اما در عین حال در معرض خطرند».
چهارمین نشست «کتابخانه، موزه و آرشیو» با موضوع «سیستم و نظام‌های خدمات اطلاعات و دانش»
نقش خدمات‌رسانی در افزایش اعتبار کتابخانه، موزه و آرشیو/ متن کامل سخنرانی‌های نشست
موسساتی مانند کتابخانه، موزه و آرشیو که در راستای توسعه فرهنگ نقش دارند، زمانی اهمیت واقعی خود را باز می‌یابند که به ارائه خدمات به مخاطبان و پژوهشگران بپردازند.
به گزارش روابط عمومی موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک، موقوفه آستان قدس رضوی، دکتر «حمیدرضا رادفر» مدیر کتابخانه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در چهارمین نشست از سلسله نشست‌های «کتابخانه، موزه و آرشیو (گذشته، حال، آینده)» با موضوع «سیستم و نظام‌های خدمات اطلاعات و دانش» با بیان این مطلب افزود: «چگونگی خدمات‌رسانی در کتابخانه، موزه و آرشیو با یکدیگر متفاوت است اما وجه مشترک هر سه خدمت‌رسانی فرهنگی است. کتابخانه، موزه و آرشیو در زمینه حفظ سلامت فرهنگی افراد جامعه بسیار مفید است. میراث جهانی یا حافظه جهانی، در واقع حافظه مستند و جمعی مردم جهان و به عبارتی میراث مستند است که به نوبه خود انتقال‌دهنده حجم زیادی از میراث فرهنگی و بیانگر کشفیات، اتفاقات، موفقیت‌ها و شکست‌ها است. حافظه جهانی میراث گذشته برای نسل کنونی و آینده است و کتابخانه، موزه و آرشیو مهم‌ترین مراکزی‌اند که در حفظ این میراث اهمیت دارند اما در عین حال در معرض خطرند».
«رادفر» با تاکید بر نقش کتابخانه، موزه و آرشیو گفت: «در راستای حفظ میراث موجود در کتابخانه، موزه و آرشیو باید شیوه خدمات‌رسانی این مراکز بررسی شود. اهداف ما در این موسسات از پیش تعریف شده است که از جمله آن‌ها می‌توان به حفاظت و نگهداری میراث مستند جهانی، افزایش آگاهی‌رسانی جهانی و کمک به بهبود دسترسی به میراث جهانی مستند اشاره کرد. هراندازه کتابخانه، موزه و آرشیو دارای بهترین منابع و از نظر محتوایی نیز غنی باشند، در صورتی‌که خدمات‌رسانی مطلوبی نداشته باشند، بی‌ارزش به شمار می‌آیند».
وی ادامه داد: «میراث جهانی، تعاریف و استانداردهای خاصی دارند اما در کنار حفظ و اهمیت به میراث جهانی، باید در حفظ میراث ملی که در کتابخانه، موزه و آرشیوها موجود است، اهمیت داد. تمدن ایران در طول تاریخ تمدنی تاثیرگذار بوده و هرچه به عنوان میراث ملی مورد توجه قرار گیرد، به عنوان میراث جهانی نیز دارای اهمیت است».
شناخت مخاطب جدید و درک نیازها، یکی از نیازهای اولیه موسسات
مدیر کتابخانه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با بیان این مقدمه به موضوع سیستم و نظام‌های خدمات اطلاعات و دانش پرداخت و گفت: «در گذشته واژه سامانه به معنای سیستم یا نظام تعریف می‌شد. موسساتی مانند کتابخانه، موزه و آرشیو که در راستای توسعه فرهنگ نقش دارند، زمانی اهمیت واقعی خود را بازمی‌یابند که به ارایه خدمات به مخاطبان و پژوهشگران بپردازند. این موضوع در سازمان‌های مختلف متفاوت است».
وی تصریح کرد: «روند سخت و نفس‌گیر اداری برای دسترسی به این منابع موجب جلوگیری از دسترسی آسان به منابع شده و ضربات آسیب‌ناپذیری را در مخاطبان به دنبال دارد. در موسسات فرهنگی کشور این دسترسی باید در کنار خط مشی حفاظت از اسناد و منابع تاریخی تعریف شده باشد. این موضوع اکنون به صورت بحران درآمده و در صورت عدم اصلاح به مشکلی اساسی تبدیل خواهد شد».
وی در ادامه سخنرانی خود به نقش اینترنت اشاره کرد و افزود: «زمانی که موسسات فرهنگی از دسترسی مخاطبان به منابع و اطلاعات آرشیوی جلوگیری به عمل می‌آورند، پژوهشگران برای به انجام رساندن پژوهش خود به سراغ اینترنت می‌روند و از منابعی استفاده می‌کنند که در صحت علمی آن شک و تردید بسیاری وجود دارد. بهترین راه حل برای رقابت با چنین فضایی، در دسترس قراردادن منابع است».
«رادفر» ادامه داد: «گاهی با مساله‌ای به نام جبر تکنولوژی روبه‌رو می‌شویم به این معنا که سازمان یا موسسه فرهنگی ناچار به استفاده از تکنولوژی‌هایی می‌شود که خدمات مطلوب و موثری را به مخاطبان ارایه نمی‌دهند. اکنون ویژگی‌های مخاطبان جدید نسبت به مخاطبان گذشته تغییرات بسیاری کرده است، یکی از نیازهای اساسی و اولیه موسسات، شناخت مخاطب جدید و درک نیازهای او و چیدمان سیستم خدمات بر اساس خواسته‌های مخاطب است».
آگاهی‌سازی در سطح جهانی از اهداف موسسات فرهنگی است
«رادفر» با طرح این پرسش که «آیا همیشه باید از سیستم فناوری اطلاعات استفاده کرد؟» گفت: بیش‌تر اوقات مخاطبان با خدمات دیجیتال و حذف سیستم خدمات‌رسانی به راحتی کنار نمی‌آیند. هم‌زمان ساختن این دو نوع خدمت، نیازمند صرف زمان و کار بیش‌تری است. کتابخانه‌ها اکنون از منبع‌مداری گذشته و روند مشتری‌مداری را در پیش گرفته‌اند».
وی با اشاره به چگونگی ارایه خدمات دیجیتال در کتابخانه، موزه و آرشیو ادامه داد: «یکی از موارد مورد توجه در بحث اینگونه خدمات، چگونگی پیاده‌سازی خدمات سنتی در فضای دیجیتال و بر پایه فناوری روز و نیز ارایه خدمات جست‌وجو است. در فضای کنونی اینترنت سیستم‌های جست‌وجوی متفاوتی وجود دارد که بسته به نوع خدمات هر موسسه، سیستم جست‌وجو متفاوت است».
مدیر کتابخانه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در نشست «سیستم و نظام‌های خدمات اطلاعات و دانش» که در کتابخانه و موزه ملی ملک برگزار شد، تصریح کرد: «رسالت موسسات فرهنگی همچون کتابخانه، موزه و آرشیو باید ایجاد رضایت در مخاطب در راستای حفظ میراث جهانی باشد و برای ایجاد آن باید سیستم‌های دقیق و سریع جست‌وجوی محتوا تعریف شود. در کنار تمام این‌ها، آگاهی‌رسانی در سطح جهانی یکی دیگر از اهداف این موسسات فرهنگی است، آگاهی‌رسانی در فضای مجازی مساله مهمی است که سیستم با استفاده از فناوری، علایق پژوهشگر و مخاطب را دریافته و الگویی برای تمرکز بر اطلاعات مهم‌تر تعریف می‌کند».
«رادفر» افزود: «در زمینه خدمات، اشتراک منابع نیز اهمیت فراوان دارد. در تامین منابع، بیش‌تر موسسات خدمات‌رسانی درگیر مشکل‌هایی می‌شوند و در صورتی که برای رفع این مشکلات اقدام نکنند، مغایر با هدف اطلاع‌رسانی و آگاهی‌سازی برخورد کرده‌اند. متاسفانه در سیستم اشتراک منابع، موسسات فرهنگی درگیر روند اداری شده و منابع خود را با هم به اشتراک نمی‌گذارند در حالی که این روند به صورت غیر رسمی، بهتر به نتیجه می‌رسد.
اهمیت ارایه هم‌زمان خدمات سنتی و دیجیتال
رادفر با اشاره به «طرح امین» اظهار کرد: «یکی از مشکلات طرح امین که در واقع طرح اشتراک منابع، خدمات و دانش بین کتابخانه‌ای محسوب می‌شود این است که در اینگونه طرح‌ها، کتابخانه‌های بزرگ خود را درگیر نمی‌کنند و بیش‌تر در میان کتابخانه‌های کوچک جریان دارد».
وی ادامه داد: «یکی دیگر از نمادهای خدمات‌رسانی، ایجاد صفحات شخصی برای پژوهشگران و اعضای موسسات فرهنگی در فضای مجازی است که امنیت پژوهش را برای پژوهشگر تامین می‌کند. هر سازمان با ویژگی‌های خاص خود، خدمات منحصربه‌فردی تعریف می‌کند. به عنوان مثال پادکست‌هایی از جمله سخنرانی‌های علمی به پیشرفت پژوهش کمک می‌کند.
مدیر کتابخانه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در پایان سخنرانی خود با تاکید دوباره بر اهمیت خدمات‌رسانی، به نقش تجربه در پیشبرد خدمات اشاره کرد و گفت: در بسیاری مواقع مدیریت علمی و مدیریت تجربی موسسات فرهنگی، دو مسیر متفاوت را در پیش می‌گیرند که بررسی هرکدام به صورت جداگانه، دید وسیع‌تری در بهبود روند خدمات‌رسانی به مخاطب می‌دهد و باید در کنار خدمات سنتی، به ارایه خدمات دیجیتال پرداخت».
اهمیت یکپارچهسازی اطلاعات در جمعآوری داده‌ها
در ادامه نشست «سیستم و نظام‌های خدمات اطلاعات و دانش»، دکتر «علی مرجایی» دکترای مدیریت فناوری اطلاعات و رییس اداره تجارت الکترونیک بانک گردشگری در سخنرانی خود با موضوع «فن‌آوری و دانش اطلاعات» گفت: «این بحث از دو منظر قابل بررسی است، یکی از منظر داده و اطلاعات به دست آمده و دیگری ارایه چارچوب استاندارد برای ارائه داده‌ها».
وی افزود: یکپارچهسازی اطلاعات به‌دست آمده موضوعی است که در بحث داده‌ها باید با اهمیت بیش‌تری به آن توجه کرد زیرا کاربر به تعامل با داده‌های در دسترس می‌پردازد و ما به عنوان کتابدار، موزه‌دار یا متولی آرشیوی باید توان درگیر کردن کاربر با مسایل خود را داشته باشیم و در نهایت چارچوب استانداردی برای آن باید تعریف شود».
«مرجایی» با اشاره به چگونگی بهره‌ور شدن موسسات فرهنگی مانند موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک با رویکرد اطلاعات و استفاده مفید از آن‌ها گفت: «آنچه اهمیت دارد، نگاه نوین به خدمات ارایه شده در این موسسات است. یکی از دغدغه‌ها در رابطه با خدمات به محتوای ارایه شده بازمی‌گردد. اکنون ساختار منسجمی برای بررسی محتوا ایجاد شده که در آن تولید کننده، دریافت کننده و شبکه انتقال محتوا به صورت تخصصی و ساختارمند مورد تعریف و ارزیابی قرار می‌گیرند».
رییس اداره تجارت الکترونیک بانک گردشگری افزود: «باید به نقش شبکه‌های اجتماعی و وبلاگ‌ها در ایجاد بستر مناسب برای جهش موسسات فرهنگی توجه کرد. داده به هر شکلی تولید می‌شود و با وجود پراکندگی داده‌ها در سیستم‌های سنتی از جمله فایل‌های مجزا، ساحتمان‌های مجزا و کتابخانه‌ها، موزه‌ها و آرشیو‌های جداگانه، هر کاربر می‌تواند برداشت خود را از داده‌های ارایه شده داشته باشد.
آیا داده‌های ثبت شده به تنهایی ارزشمندند؟
وی در ادامه به بحث مدیریت داده‌ها پرداخت و تصریح کرد: «در بررسی و حل مشکلات ایجاد شده در پایگاه داده‌ها مواردی مانند دسترسی، پراکنش، ناهم‌خوانی و غیره در نظر گرفته می‌شود و با توجه به آن‌ها بین داده‌ها رابطه جدولی ایجاد می‌کنند. آنچه که امروزه اهمیت دارد، بررسی چگونگی استخراج دانش از داده‌های پراکنده است».
«مرجایی» تصریح کرد: « داده‌ها اصطلاحا به عنوان منابعی بی‌زبان و در جداولی خام و طراحی نیافته شناخته می‌شوند اما پس از تبدیل به دانش قادر به بیان اطلاعات ارزشمندی می‌شوند. در نرم‌افزارهای کتابخانه‌ای که داده‌ها ثبت می‌شوند، اطلاعات کاربران از قبیل مشخصات فردی، اطلاعات کتاب یا شی به امانت‌گرفته شده و تاریخ بردن و بازگشتن آن ثبت می‌شود، اما پرسش اساسی در این رابطه‌ای است که آیا این داده‌های ثبت شده به تنهایی ارزشمندند؟».
وی افزود: «این آمارها و داده‌های ثبت شده، در صورت تبدیل به دانشی که در تصمیم‌گیری‌های مدیریتی موسسات فرهنگی موثر باشد، ارزشمندند و این امر از طریق ترغیب کاربران به ایجاد داده شکل می‌گیرد. به این معنا که داده‌هایی که در نگاه نخست بی‌اهمیت به نظر می‌آیند، جمعآوری شود. در لایه‌های پایین هرچقدر بتوان داده سازمان‌یافته دریافت کرد، به همان میزان نیز می‌توان اطلاعات مفیدتری را به دانش تبدیل کرد».
«مرجایی» با تاکید بر اهمیت دانش اظهار کرد: «دانش می‌تواند در سیاست‌گذاری‌های کلان مجموعه و پیش‌بینی روند موثر باشد. متاسفانه در بسیاری از مجموعه‌های کشور تنها به خرید و نصب سیستم‌های ثبت داده اکتفا می‌کنند و درصدد استفاده از این داده‌ها به صورت دانش نیستند».
باید مجموعه‌ای از قوانین برای ایجاد زیرساخت یکپارچهسازی در کشور تعریف شود
رییس اداره تجارت الکترونیک بانک گردشگری ادامه داد: «ایجاد زیرساخت یکپارچهسازی، نیازمند ایجاد الزاماتی در کشور است که از طریق آن مجموعه‌ها بتوانند از منابع یکدیگر به صورت اشتراکی استفاده کنند. راه‌کارهایی برای حل مشکل یکپارچهسازی مطرح شده که عبارت است از تعریف استاندارد، مجموعه قوانین، طراحی فنی و غیره».
«مرجایی» افزود: «مشکل یکپارچهسازی اطلاعات در ابتدا به رعایت نکردن قوانین تعریف شده برای جمعآوری اطلاعات در لایه‌های پایینی سازمان بازمی‌گردد. ساختار ایده‌آل جمعآوری اطلاعات در موسسات فرهنگی مانند موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک، سیستم یک‌پارچه اطلاعات میان کتابخانه، موزه و آرشیو است اما با توجه به این که هر بخش از این موسسات به شیوه خاص و منحصربه‌فرد خود به جمعآوری و ثبت داده می‌پردازد این امر تا حدودی غیر ممکن به نظر می‌آید».
وی با اشاره به الگو‌های جهانی در راستای یکپارچهسازی جمعآوری اطلاعات گفت: «در طرح‌های یکپارچهسازی انجام شده در کشور آمریکا، با استفاده از تکنولوژی‌هایی مانند وب دو یا وب سه در سطوح بالاتر از داده‌های جمعآوری شده در موسسات مختلف، لایه‌ای طراحی می‌شود که قدرت برقراری ارتباط با داده‌ها و استخراج داده‌های موثر را دارد و در واقع داده نهایی به کاربر منتقل می‌شود».
«مرجایی» افزود: «در موسسات فرهنگی همچون موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک نیز می‌توان این لایه‌ها را ایجاد کرد که در صورت ایجاد آن کاربر قادر است داده‌های پیوندی را یک‌جا دریافت کند».
به جای هزینه کردن در زیرساخت‌ها و توسعه مخازن فیزیکی، باید آن‌ها را غنی کرد
وی تصریح کرد: «ضعف سازمان‌های ما، طراحی محتوای استاندارد برای ایجاد ساختار فرا داده‌ای توسط تیم‌های متخصص است. بسیاری از مواقع به جای هزینه کردن در زیرساخت‌ها و توسعه مخازن فیزیکی، باید آن‌ها را غنی کرد و در فضاهای مجازی حضور پررنگ‌تری داشت. در این رابطه الگو‌های موفقی در دنیا وجود دارد که باید دقیق‌تر مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد».
رییس اداره تجارت الکترونیک بانک گردشگری خاطرنشان کرد: «سیستم‌های ما به جای تعریف مجموعه قوانین برای استفاده از نرم‌افزار، درگیر تعریف استفاده از یک نرم‌افزار خاص‌اند که این روند در بحث مدیریتی دچار مشکلات متعدد می‌شود».
وی در پایان این نشست اظهار کرد: «آنچه در بحث درگیری دیجیتالی کاربران در مجموعه‌های فرهنگی همچون موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک مطرح است، اجزای مشخص و سازمان‌دهی شده در رابطه با آن است. بحث کنونی درباره رویکرد مدیریتی و استراتژیک است و برای دست‌یابی به سیاست‌های مدیریتی موفق باید بتوان از اطلاعات جمعآوری شده به دانش رسید».
چهارمین نشست از سلسله نشست‌های «کتابخانه، موزه و آرشیو (گذشته، حال، آینده)» با موضوع «سیستم و نظام‌های خدمات اطلاعات و دانش» در کتابخانه و موزه ملی ملک برگزار شد.