گره‌چینی رنگ‌ها و نقش‌ها؛ کارگاهی برای کودکان و نوجوانان
نهمین جشنواره فرهنگی- هنری ماه هشتم، روز سه‌شنبه سوم امرداد ۱۳۹۶ خورشیدی، هم‌زمان با میلاد با سعادت حضرت معصومه (س) در کتابخانه و موزه ملک گشایش یافت. این جشنواره که تا میلاد فرخنده امام رضا (ع) ادامه دارد، هم‌زمان با هشتاد سالگی وقف کتابخانه و موزه ملی ملک، همچون سال‌های گذشته، منظومه‌ای از برنامه‌های گوناگون را در حوزه فرهنگ و هنر ایرانی- اسلامی در خود جای داده است.کارگاه نقوش هندسی در هنرهای سنتی؛ ویژه کودکان و نوجوانان، به عنوان نخستین برنامه این جشنواره، روز سه‌شنبه سوم امرداد ۱۳۹۶ خورشیدی با حضور دسته‌ای از کودکان و نوجوانان در این موقوفه آستان قدس رضوی برگزار شد.
آغاز نهمین جشنواره فرهنگی- هنری ماه هشتم در نخستین موزه وقفی- خصوصی ایران
گره‌چینی رنگ‌ها و نقش‌ها؛ کارگاهی برای کودکان و نوجوانان
نهمین جشنواره فرهنگی- هنری ماه هشتم، روز سه‌شنبه سوم امرداد 1396 خورشیدی، هم‌زمان با میلاد با سعادت حضرت معصومه (س) در کتابخانه و موزه ملک گشایش یافت. این جشنواره که تا میلاد فرخنده امام رضا (ع) ادامه دارد، هم‌زمان با هشتاد سالگی وقف کتابخانه و موزه ملی ملک، همچون سال‌های گذشته، منظومه‌ای از برنامه‌های گوناگون را در حوزه فرهنگ و هنر ایرانی- اسلامی در خود جای داده است.کارگاه نقوش هندسی در هنرهای سنتی؛ ویژه کودکان و نوجوانان، به عنوان نخستین برنامه این جشنواره، روز سه‌شنبه سوم امرداد 1396 خورشیدی با حضور دسته‌ای از کودکان و نوجوانان در این موقوفه آستان قدس رضوی برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی‌کتابخانه و موزه ملک، موقوفه آستان قدس رضوی، اینگونه کارگاه‌ها در زمان‌های گوناگون سال با هدف افزایش سطح آگاهی‌های همگانی در بخش‌های گوناگون جامعه نسبت به گنجینه‌ها و ذخیره‌های تاریخی- فرهنگی تمدن ایرانی – اسلامی برگزار می‌شود. این کوشش‌ها به ویژه در زمینه آموزش کودکان و نوجوانان، هدف‌هایی چون ارایه آموزه‌های نو در زمینه تاریخ کهن و اصیل ایران و اسلام را مورد توجه داشته است. برگزاری نشست‌ها و کارگاه‌های آموزشی با حضور دانش‌آموزان مدرسه‌هایی برگزیده دولتی و تیزهوشان یا مدرسه‌های مناطق محروم، از جمله این کوشش‌ها به شمار می‌آید.
کارگاهی جذاب، سراسر هندسه سنتی با نقش‌هایی چشم‌نواز
کتابخانه و موزه ملی ملک در روز نخست جشنواره، نخستین کارگاه را برای کودکان و نوجوانان مهیا کرده است. بچه‌ها تازه از راه رسیده‌اند؛ آنان امروز میهمان نخستین موزه وقفی- خصوصی ایران در هشتادمین سال‌روز وقف آن به شمار می‌آیند که موقوفه متعلق به بارگاه امام رضا علیه‌السلام در تهران را مهیای آشنایی‌شان با فرهنگ و هنر ایرانی- اسلامی می‌بینند. این نوجوانان در مقطع هفتم دانش می‌آموزند و از علاقه‌مندان به هنر هندسه به شمار می‌آیند؛ 56 پسر که به دو گروه بخش می‌شوند. گروه نخست باید از میان 4 طرح اسلیمی ایرانی، طرحی را برگزیده، با نقش‌مایه‌های نقوش رنگی که برش خورده‌اند، طرح برگزیده اسلیمی را همچون پازلی کنار هم بچینند تا نقش اصلی خودش را نشان دهد.گروه دوم اما باید خودشان خطوط را طراحی کرده، رنگ بزنند تا سرانجام طرحهایشان کنار هم بنشیند و نقشه اصلی درآید.
سعید شکوری، مدرس کارگاه نقوش هندسی، از اهمیت طرح‌های اسلیمی کشورها، گونه‌های ساختارهای هندسی و اهمیت این نقوش برایشان روایت می‌کند؛ این که در چه صنعت‌هایی می‌توان با سبک‌های گوناگون نقوش هندسی وارد شد و خطوط و نقش‌ها چه مفهومی دارند. ترسیم این نقوش هندسی، همانی است که گره‌چینی می‌نامیم. هر خط و هر رنگ، ویژگی و کاربردی مشخص دارد. بچه‌های گروه نخست، با یک مقوا و پرگار ساده، کار را آغاز می‌کنند.آنها سپس تفاوت‌های منبت و معرق را آموزش می‌بینند؛ این که گره‌چینی در چه جاهایی کاربرد دارد و هر سبک کاری، چه تفاوتی با دیگر سبک‌ها دارد. آنچه قرار شده بچه‌ها انجام دهند همین گره‌چینی، با لمس خطوط و رنگ‌ها است. خط صاف کم‌رنگ، نخستین مرحله برای طراحی هندسی این گره چینی‌ها به شمار می‌آید. آنها خط یا دایره‌ای در هر مرحله به طرح افزوده، اجرای مرحله‌ها را آغاز می‌کنند.
گروه دوم، کمی آن‌سو‌تر از این گروه به کار مشغول‌اند. آنها چهار دسته هفت نفری شده، هر دسته، گروهی تازه تشکیل می‌دهند و بعد از برگزیدن یک طرح، با نقش‌مایه‌های نقوشِ برش‌خورده، چیدمان را روی میزهای فلزی شروع می‌کنند. بین‌شان گاهی مشورت است، گاهی شوخی و خنده، گاهی نیز اختلاف نظر برای به بارنشاندن طرح است. آنها گاه دست‌هایشان را از روی میز عقب می‌کشند و می‌مانند که کدام رنگ و نقش‌مایه کجا جای دهند. چند دقیقه بعد اما دوباره ادامه می‌دهند.
بچه‌ها در کارگاه هندسه نقوش، طرح «هشت و شش چهار لنگه» را کشیدند؛ یکی از قدیمی‌ترین نوع گره‌های ایرانی که به کشورهایی مثل مراکش، ترکیه و هند وارد شده است و از این‌رو اهمیتی بسیار دارد. آشنایی بچه‌ها در این سن با نقوش و هندسه، با لمس خطوط و با دست‌گرفتن خط‌کش و پرگار انجام می‌شود نه با نرم‌افزار؛ زیرا برای یکبار هم که شده می‌خواهند طراحی این خطوط را با کاغذ و قلم لمس کنند.
می‌خواهیم دست‌کم یک بار بیازمایند
به گفته شکوری، مدرس کارگاه، مهم‌‍ترین اصل در آموزش این نقوش، حفظ اصالت و اصلیت طرح‌ها و نقش‌ها است؛ نکته‌ای که در بسیاری موارد با بی‌توجهی روبه‌رو می‌شود. او معتقد است حتی در روایت سینه‌به‌سینه این نقوش از گذشته تا امروز نیز، اشتباه‌هایی در آنها پدید آمده و ماندگار شده است.
شکوری می‌افزاید «این روزها توانسته‌ایم هندسه و نقوش ایرانی اسلامی را به حوزه‌های گوناگون وارد کرده و تاثیرگذار باشیم. اما نکته همینجا است که باید نظارتی هم بر اصالت این طرح‌ها وجود داشته باشد زیرا گره‌چینی ریشه و هویت دارد و نباید از کنار اصالتش ساده گذشت».
وی تاکید می‌کند «تا امروز در این زمینه، چهار دوره برای آموزش انواع گره‌چینی با جدیدترین نوع گره‌چینی‌های دنیا در کتابخانه و موزه ملک برگزار کرده‌ایم که رخدادی فرخنده به شمار می‌آید. نکته‌ای که اما وجود دارد، این است که متاسفانه کلاس‌هایی با رعایتِ تناسباتِ هندسه گذشته، کم‌تر دیده می‌شود. ما در کتابخانه و موزه ملی ملک برآن‌ایم این نقوش را با همان اصالت قدیمی با فرآیند باززنده‌سازی، طراحی و حفظ کنیم. این طراحی نقوش با نرم‌افزار هم انجام می‌شود اما هنرمند باید یکبار هم که شده با دست این نقوش را بکشد».
«محمد نوروزی»، راهنمای موزه در کتابخانه و موزه ملک، نیز درباره کاربرد امروزه موزه‌ها برای ما و بچه‌ها روایت می‌کند. او از این نکته سخن می‌راند که کارکرد موزه‌ها در روزگار کنونی تا چه اندازه پیشرفت کرده است و این پیشرفت، به ویژه در زمینه آموزش‌های غیر رسمی در موزه‌ها در کنار نگهداری و نمایش آثار تاریخی و فرهنگی، سطح کارکردی آنها را افزایش داده است. به گفته وی، مدرسه‌هایی گوناگون در کنار موسسه‌ها و نهادهای حمایت و نگهداری کودکان کار و خیابان، در سال‌های گذشته در این زمینه‌ها با کتابخانه و موزه ملک همکاری داشته و از آموزش‌های غیر رسمی در حوزه فرهنگ و هنر ایرانی- اسلامی در این گنجینه بهره‌مند شده‌اند.
نوروزی درباره چگونگی تشکیل این کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی می‌گوید «چهار سال پیش نخستین کوشش‌ها برای برگزاری این کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی انجام شد. کتابخانه و موزه ملی ملک برآن بود که بچه‌ها آنچه را در قالب درس‌های رسمی در مدرسه و دیگر مرکزهای آموزشی فرامی‌گیرند، اینجا از نزدیک دیده و لمس کنند تا آموزش‌هایشان از جنبه نظری بیرون آمده، موجب شود آنها پاره‌ای تجربیات را نزدیک دریابند».
پایان کار؛ لبخندی بر لب و هنری که نمایان می‌شود
کارگاه نقوش هندسی در هنرهای سنتی، آرام‌آرام به پایان می‌رسد. بچه‌های گروه نخست، پس از کشیدن خط‌های اصلی با مداد رنگی، سپس کار طراحی گره‌چینی را به پایان می‌رسانند. آنها طرح‌ها را زده و اکنون رنگ بر جان این نقش‌ها می‌زنند تا پس از تکمیل، طرح‌های مربع‌شکل‌شان را از روی مقوا برش زده، کنار هم بگذارند. نقشه اصلی پس از برش درمی‌آید؛ مجموعه‌ای از طرح‌ها و رنگ‌ها، درست شبیه به کاشی‌کاری‌های اصیل ایرانی. گروه دیگر، آن‌سو آخرین تکه‌ها را گوشه و کنار میز درست کرده، به طرح اصلی می‌افزایند. همه این نوجوانان از طرح‌های تکمیل‌شده رضایت دارند؛ لبخندی بر لبان‌شان نقش بسته است. کارگاه که پایان می‌یابد، گویی تازه آغاز کار است؛ از آن‌رو که گروه‌ها باید با یکدیگر جابه‌جا شده، کار آن گروه دیگر را انجام دهند؛ هر دو تجربه بر دل‌شان می‌نشیند.
نخستین روز جشنواره ماه هشتم اینگونه با تجربه دوست‌داشتنی کودکان و نوجوانان در آشنایی با نقوش هندسی در هنرهای سنتی، رنگی دل‌انگیز می‌گیرد. این اما آغاز راه است. کتابخانه موزه ملی ملک از همه دوستداران فرهنگ و هنر ایرانی- اسلامی دعوت می‌کند به این گنجینه بیایند تا در کنار بازدید از نمایشگاه‌ها و دیگر برنامه‌های دهه کرامت، از نزدیک با چنین فعالیت‌هایی آشنا شوند. این جشنواره تا تاریخ 13 امرداد 1396 خورشیدی در کتابخانه و موزه ملی ملک برپا است و دوستداران فرهنگ و هنر ایرانی- اسلامی می‌توانند با مراجعه به وب‌سایت این موقوفه به نشانی «www.malekmuseum.org» از برنامه‌های گوناگون به ویژه نمایشگاه‌ها، نشست‌های تخصصی و کارگاه‌های آموزشی بهره بگیرند. کتابخانه و موزه ملی ملک، در محوطه تاریخی باغ ملی تهران به نشانی «تهران، میدان امام خمینی، سردر باغ ملی، خیابان ملل متحد» جای دارد و هر روز به جز جمعه‌ها و تعطیلات رسمی، در نیمه نخست سال از ساعت 8:30 تا ساعت 16:46 به مراجعان گرامی خدمات فرهنگی می‌رساند.