درهای پشت صحنه کتابخانه و موزه ملی ملک بر گردشگران و جهانگردان گشوده شد
دومین مرحله «تور یک روز میهمانی در کتابخانه و موزه ملی ملک؛ صحنه و پشت صحنه» با بازدید گردشگران از بخش‌هایی نادیده در کتابخانه و موزه ملی ملک، همچون مخزن، کارگاه حفاظت و مرمت، آزمایشگاه، کارگاه صحافی، آتلیه عکاسی صنعتی، در روز دوشنبه ۹ امرداد ۱۳۹۶ خورشیدی برگزار شد.
درهای پشت صحنه کتابخانه و موزه ملی ملک بر گردشگران و جهانگردان گشوده شد
ورود به سرزمین ممنوعه
دومین مرحله «تور یک روز میهمانی در کتابخانه و موزه ملی ملک؛ صحنه و پشت صحنه» با بازدید گردشگران از بخش‌هایی نادیده در کتابخانه و موزه ملی ملک، همچون مخزن، کارگاه حفاظت و مرمت، آزمایشگاه، کارگاه صحافی، آتلیه عکاسی صنعتی، در روز دوشنبه 9 امرداد 1396 خورشیدی برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی کتابخانه و موزه ملی ملک، موقوفه آستان قدس رضوی، «تور یک روز میهمانی در کتابخانه و موزه ملی ملک؛ صحنه و پشت صحنه» به مناسبت برگزاری نهمین جشنواره فرهنگی- هنری ماه هشتم در دهه کرامت، فرصتی مناسب به دوستداران فرهنگ، هنر و تاریخ ایرانی- اسلامی گذاشت تا هم‌زمان با هشتادمین سال‌روز وقف کتابخانه و موزه ملی ملک، در کنار بازدیدی ویژه از تالارهای کتابخانه‌ای، موزه‌ای، نگارخانه و نمایشگاه‌های ادواری در این گنجینه، به بخش‌های نادیده آن راه یافته، از نزدیک به تماشای فعالیت‌هایی تخصصی بنشینند. مخزن آثار، کارگاه حفاظت و مرمت، آزمایشگاه، کارگاه صحافی، آتلیه عکاسی صنعتی و بخش مستندنگاری کتابخانه و موزه ملی ملک بدین‌ترتیب میزبان گردشگران و میهمانانی شد که در دهه کرامت، تصویری دگرگونه از این موقوفه بزرگ به تماشا نشستند.
دیداری ویژه و اسرارآمیز از یک پشت صحنه جذاب
80 درصد فعالیت‌های یک موزه و کتابخانه، پشت صحنه رخ می‌دهد و روندی پیچیده و زمان‌بر گذرانده می‌شود تا یک اثر موزه‌ای به ویترین و تالارهای موزه‌ای و یک کتاب به تالارهای کتابخانه‌ای برسد. تور ویژه صحنه و پشت صحنه کتابخانه و موزه ملی ملک در سه سال گذشته به مناسبت دهه کرامت انجام شده است. کسانی که برای این تور نام می‌نویسند، بخش‌هایی از خود موزه و کتابخانه، همچنین پشت صحنه آن‌ها را می‌بینند. امسال چهارمین دوره برگزاری این تور ویژه به شمار می‌آید که البته با هشتادمین سالگرد وقف کتابخانه و موزه ملی ملک هم‌زمان شده است.
کتابخانه و موزه ملی ملک، تنها نهاد فرهنگی در این دو حوزه تخصصی به شمار می‌آید که که در یک برنامه‌ریزی فرهنگی، درهای پشت صحنه فعالیت‌های تخصصی خود را بر شهروندان و دوستداران فرهنگ و تاریخ گشوده است. چنین بازدیدهایی به هماهنگی‌ها و آمادگی‌های بسیار نیاز دارد؛ بخش‌هایی همچون مخزن و کارگاه مرمت آمادگی پذیرش بازدیدکنندگان را باید داشته باشند. کارشناسان نیز باید مهیا باشند تا بتوانند درباره فعالیت‌های پشت صحنه موزه‌ها و کتابخانه‌ها، توضیح‌ها و راهنمایی‌های مورد نیاز را ارایه دهند. چنین بستری اما در بسیاری از موزه‌های ایران فراهم نیست و کتابخانه و موزه ملی ملک که از آیین دیرینه وقف در تاریخ ایران برآمده، برای نخستین بار در کشور چنین برنامه‌های اجرا کرده است.
ورود به بخش‌های ممنوعه
بازدیدکنندگان و اعضای تور پس از دیدار تالارهای موزه‌ای و کتابخانه‌ای، سرانجام به مهم‌ترین بخش تور می‌رسند؛ بازدید از مخزن، کارگاه‌های مرمت، مستندنگاری، آزمایشگاه و صحافی! کتابخانه و موزه ملی ملک، یکی از بزرگ‌ترین گنجینه‌های نسخه‌های خطی در کشور است. یک نسخه خطی یا چاپ سنگی پس از خرید یا اهدا و وقف، چه روندی از سر می‌گذراند تا به مخزن کتابخانه یا ویترین موزه برسد؟ پاسخ به این پرسش، به سفری هیجان‌انگیز و پرماجرا نیاز دارد؛ به پشت درهای آهنی بخش حفاظت و مرمت باید رفت! پاپوش‌های ویژه برای ورود به این بخش به کار می‌آیند تا کم‌ترین آلودگی به آنجا وارد نشود.
هر کتاب خطی با ورود به کتابخانه و موزه، نخست به بخش قرنطینه و آزمایشگاه می‌رود. آسیب‌دیدگی‌های اثر در این بخش بررسی می‌شود؛ این که قارچی روی اثر یا نسخه خطی وجود دارد یا نه و این که چه عامل‌های تخریبی به اثر آسیب می‌رساند. پس از تشخیص این موارد، کارشناسان این عوامل تخریبی را از روی اثر از میان می‌برند. جنس تشکیل‌دهنده کاغذ نیز در این بخش مشخص می‌شود تا مرمت‌گران در کارگاه مرمت بتوانند از جنسی همسان و یکسان برای ترمیم بخش‌های آسیب‌دیده بهره بگیرند. همچنین تشخیص مواد به‌کاررفته رنگی روی نسخه خطی هم از وظایف این بخش است. نسخه خطی پس از گذر از این مرحله‌ها، اگر نفیس باشد به آتلیه عکاسی صنعتی یا بخش مستندنگاری می‌رود تا برای مستندنگاری عکاسی یا اسکن شود. محققان بدین‌ترتیب می‌توانند به آسانی از محتوای این نسخه‌ها بدون آسیب به اصل نسخه دسترسی داشته باشند.
پاره‌ای آثار در گام بعد به مخزن می‌روند، برخی نیز به بخش مرمت وارد می‌شوند. کارگاه مرمت یکی از مهم‌ترین بخش‌های پشت صحنه کتابخانه و موزه است. مرحله‌هایی زمان‌بر و سخت برای مرمت نسخه‌های خطی باید پشت سر گذاشته شوند؛ پاک‌سازی، ترمیم و استحکام اثر از جمله کارهایی‌اند که در بخش مرمت روی اثر انجام می‌شود.
وقتی برگ‌برگ یک کتاب خطی مرمت شد، نوبت بخش صحافی است که وارد عمل شود. کارگاه صحافی در کتابخانه و موزه ملک البته تنها صحافی آثار خطی یا نفیس را برعهده ندارد. این مجموعه به دلیل وجود کتابخانه همواره به تعمیر و مرمت کتاب‌های چاپی و نشریات کتابخانه نیز دارد. نسخه خطی و کتاب‌های دیگر اکنون پس از گذراندن همه مرحله‌های پشت صحنه به مهم‌ترین بخش موزه یعنی مخزن می‌روند.
و ناگهان مخزن آثار
بازدید از مخزن کتابخانه و موزه ملک، اسرارآمیزترین بخش این تور چند ساعته است. بازدیدکنندگان پوشش‌هایی شبیه پوشش‌های اتاق عمل بیمارستان‌ها در این بخش افزون بر پاپوش بر تن می‌کنند. مخزن، حساس‌ترین بخش یک کتابخانه و موزه است که از هرگونه آلودگی باید پاک باشد. آثار در این بخش با توجه به نوع مراقبت و نگهداری‌شان در قسمت‌های مجزا قرار می‌گیرند. سنسورهایی پیشرفته همواره حرارت، نور و دمای محیط را کنترل می‌کنند تا شرایط مناسب برای حفظ آثار فراهم باشد. در مخزنِ نسخه‌های خطی، کتاب‌های نفیس در طبقات به گونه خوابیده نگهداری می‌شوند تا به ساختار فیزیکی آن‌ها فشاری وارد نشود. پاره‌ای از آن‌ها به دلیل ویژگی‌هایی چون پیشینه، جنس کاغذ و نفاست بسیار، در پوششی ویژه پیچیده شده‌اند تا از کوچک‌ترین آلودگی و رطوبت در امان باشند. برخی دیگر جلدهای نفیس چرمی دارند، کتاب‌هایی هم با جلد گل و مرغ آراسته شده‌اند. کتاب‌ها را که ورق می‌زنند، نگاه بازدیدکننده روی صفحات تذهیب‌دار آن‌ها خیره می‌ماند. خطاطی‌ها، تذهیب‌ها، صفحه‌آرایی‌ها، رنگ‌آمیزی‌ها همگی نگاه‌ها را به سوی خود می‌کشانند. مخزن کتاب‌های خطی تنها بخشی از مخزن کتابخانه و موزه ملی ملک به شمار می‌آید که در این بازدید در نظر گرفته شده است. این سفر شگفت‌انگیز و پرماجرا، با بازدید از مخزن پایان می‌یابد.
