فرهنگ (روزنامه)

​فرهنگ

روزنامه فرهنگ در اصفهان به مدیری میرزا تقی‌خان سرتیپ حکیم‌باشی ظل‌السلطان تأسیس و شماره اول آن در چهار صفحه به قطع بزرگ در مطبعه سنگی دارالطباعه دروازه دولت طبع و در تاریخ دوم جمادی‌الاول ۱۲۹۶ق مطابق ۲۴ آوریل ماه ۱۸۷۹ مسیحی و پانزده اردیبهشت ماه ۱۲۵۸ش منتشر شده است. این روزنامه هفته [ای] یک بار روزهای پنج‌شنبه طبع و منتشر می‌شده [...]. روزنامه فرهنگ به خط نستعلیق و با کاغذ بسیار خوب طبع شده و تحریر آن به عهده میرزا عبدالرحیم خوشنویس متخلص به افسر که یکی از خطاطان معروف و مشهور اصفهان بوده است. نامبرده در هر شماره اسم خود را در انتهای صفحه چهارم نوشته است. هر صفحه روزنامه مشتمل بر سه ستون و از همان شماره اول صفحات اول و دوم و سوم روزنامه دارای پاورقی است.[1]

در سرلوحه فرهنگ عنوان نشریه و در دو سوی آن افزون بر تاریخ قمری میلادی و جلالی آورده‌اند که: دارالطباعه دروازه دولت، هر هفته پنج‌شنبه به طبع می‌رسد [...] مکتوبات مفیده که منافی حفظ مراتب دولت و ملت نباشد مجاناً پذیرفته می‌شوند. در پایان صفحه چهارم در انتهای ستون سوم که حکم شناسنامه نشریه را دارد، آورده‌اند که: رئیس و منشی اداره فرهنگ میرزا تقی‌خان سرتیپ حکیم‌باشی حضرت مستطاب اشرف اسعد افخم والاظل‌السلطان دامت شوکته و عظمته، محرر روزنامه میرزا عبدالرحیم خوشنویس المتخلص به افسر.[2]

شماره اول روزنامه با مقدمه یا مقاله افتتاحی زیر شروع می‌شود : «[...] علاوه بر اندراج اخبار متعلقه به ایالت اصفهان و مضافات و یزد و بروجرد و خونسار و گلپایگان که وظیفه مخصوص این روزنامه است همیشه آخر هر صفحه از فرهنگ به ایراد مطالب علمیه و مسائل غریبه و بدیعه و صنایع و فنون متأخرین حکما و فضلا اروپا و غیره موشح خواهد شد تا آنکه طالبین علوم و سالکین جاده تربیت نیز از آن محظوظ و بهره‌مند گردند.[...]» پس از ذکر مقاله افتتاحی مذکور تحت عنوان اخبار داخله وقایع اصفهان و نرخ قیمت مأکولات و سایر اجناس شهری و بعد به‌عنوان اخبار تلگرافیه خارجه و اخبار مختلفه سه ستون از صفحه آخر روزنامه گرفته شده است. پاورقی‌های روزنامه عبارت از رساله‌های مختلفی است که من‌جمله رساله‌ای است مربوط به استدلال بر حرکت زمین و از همان شماره اول چاپ شده.[3] [و] مهم‌ترین اتفاق سال هشتم انتشار فرهنگ درگذشت میرزا تقی‌خان سرتیپ مدیر این نشریه و واگذاری اداره آن به میرزا محمودخان بوده است.[4]

روزنامه فرهنگ به مدت ده سال در اصفهان مرتب منتشر شده[...] است.[5] بنا بر سال‌گذاری اشتباه نشریه فرهنگ در شماره ۳۹۰ پنج‌شنبه ۱ محرم ۱۳۰۴ق که از شماره‌های سال هشتم این نشریه محسوب می‌شود، آغاز سال دهم آن را با انتشار «سپاس‌نامه سال دهم فرهنگ» اعلام کرده‌اند.[6] با تورق دوره فرهنگ درمی‌یابیم گزینش، ترجمه و درج خبرها، گزارش‌ها و مقالاتی که به‌نوعی مرتبط با مطبوعات و روزنامه‌نگاران است، از توجه جهانیان به پیشرفت در این زمینه حکایت دارد. به وصف این‌که در حقیقت مجموعاً فرهنگ سیزده سال قمری منتشر شده است باز هم به مناسبت‌های مختلف بنا بر سرلوحه‌اش سال آن را فزون از آن‌چه که بوده نوشته‌اند.[7]

آخرین شماره دیده شده فرهنگ شماره ۷۶۴ پنج‌شنبه ۲۱ رمضان ۱۳۰۸ق است.[8]

واژگان کلیدی: روزنامه فرهنگ، قاجاریه، ناصرالدین‌شاه، خوش‌نویسی

[1] - صدرهاشمی، محمد. تاریخ جراید و مجلات ایران. اصفهان: انتشارات کمال، ۱۳۶۳، ج ۴، ص ۷۳

[2] - قاسمی، سیدفرید. سرگذشت مطبوعات ایران: روزگار محمدشاه و ناصرالدین‌شاه. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ سازمان چاپ و انتشارات: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، ۱۳۸۰، ج ۲، صص ۱۵۷۰ ـ ۱۵۷۱

[3]- صدرهاشمی، محمد. تاریخ جراید و مجلات ایران. اصفهان: انتشارات کمال، ۱۳۶۳، ج ۴، ص ۷۵

[4]- قاسمی، سیدفرید. سرگذشت مطبوعات ایران: روزگار محمدشاه و ناصرالدین‌شاه. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ سازمان چاپ و انتشارات: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، ۱۳۸۰، ج ۲، صص ۱۶۱۰ ـ ۱۶۱۱

[5]- صدرهاشمی، محمد. تاریخ جراید و مجلات ایران. اصفهان: انتشارات کمال، ۱۳۶۳، ج ۴، ص ۷۵

[6]- قاسمی، سیدفرید. سرگذشت مطبوعات ایران: روزگار محمدشاه و ناصرالدین‌شاه. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ سازمان چاپ و انتشارات: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، ۱۳۸۰، ج ۲، ص ۱۶۱۴

[7]- همان، صص ۱۶۲۸ ـ ۱۶۲۹

[8]- همان، ص ۱۶۳۱