علم مسالک و ممالک

​علم مسالک و ممالک

همان­گونه که دانش پزشکی رمز و راز درون بدن انسان را عیان می­کرد و همان­گونه که دانش ستاره­شناسی جهان بالای سر انسان را به او نشان می­داد، دانش «جغرافیا» نیز چشم­اندازی روبه­روی انسان در شناسایی «زمین» و عوارض جغرافیایی آن می­گشود. پرداختن به دانش جغرافیا در تمدن اسلامی پیش از هر چیز با ترجمه آثاری از دانشمندان یونانی در این زمینه آغاز شد، اما خیلی سریع و متأثر از آرای سفرنامه­نویسان و جهانگردان مسلمان آثار جغرافیایی دوره اسلامی پدید آمدند. سفرنامه­ها، کتاب­های راه­ها و کشورها (گروه کتاب­های مسالک و ممالک و بُلدان) و نیز آثار عام جغرافیایی همه و همه به جغرافی­دانان دوره اسلامی کمک کردند تا گزارش­هایینسبتاً کامل و روشنی از بخشِ آباد زمین فراهم کنند. دانش جغرافیا در تمدن اسلامی با تأثیر از علوم دیگری از جمله ریاضیات و هندسه در زمینه نقشه­کشی و مساحی رشد یافت و در لابه­لای آثار جغرافیایی نمودهای عینی از رشد فنی جغرافیا در ترسیم نقشه­ها و شرح و بسط انواع روش­های مساحی به چشم می­خورد. مجموعه وسیعی از آثار جغرافیایی دوره اسلامی عملاً به صورت «دست­نامه»­هایی برای مسافران کاروان­ها تألیف می­شدند که در آن­ها فاصله شهرها از یکدیگر، ساختار شهرها، و نحوه زندگی مردمان آن توصیف می­شد.