بنفشه Viola odorata

​

ـ بنفشۀ معطّر، بَنَفسَج، وَنَفشَک، وَنوُشَه، وَنوُش.

ـ نام انگلیسی: violet, sweet violet

ـ تیرۀ Violaceaee (تیرۀ بنفشه)

ـ این جنس در ایران 14 گونه گیاه علفی یک­ساله یا چندساله دارد. گونه­هایV.pachyrrhiza و V.spathulata انحصاری ایران هستند. این گیاه علاوه بر ایران در ترکمنستان، ازبکستان، مناطق مدیترانه­ای، شبه­جزیرۀ بالکان، جنوب روسیه، آناتولی، آسیای مرکزی، سیبری غربی و شرقی، افغانستان، پاکستان، کشمیر، قبرس، قفقاز، مجارستان، رومانی، بلغارستان، شبه­جزیرۀ عربستان، سوریه، لبنان و فلسطین می­رویند.

ـ «خاقانی شَروانی» (ف: 595 ق.) گوید:

من چون بنفشه بر سر زانو نهاده سر

زانـو بنفـشه­رنگ­تر از لب هــزار بار

ـ اورباسیوس می­گوید به رومی «یاوْن» و به سُریانی «مَنَشخا» نامیده می­شود. روغن بنفشه به رومی «فسوشالَیون» نام دارد (الصّیدنه). گیاهی­است به­اندازۀ یک­وجب تا یک­وجب­ونیم با شاخه­های باریک و بر سر هر شاخی یک گل خوشبوی بنفش­رنگ. صفراآور است؛ مخصوصاً آنچه که در معده و روده مانده باشد. تشنگی را فرو می­نشاند. جهت تسکین تب­های سخت و خفقان و غَشْیْ آن را با ماءالشّعیر می­خورند. جهت درمان ذات­الرّیه، ذات­الجَنب، سردرد، زکام و سوزش مثانه مفید است (مخزن­الأدویه). در درجۀ اوّل سرد و تر است. خون معتدل ایجاد می­کند. اگر بنفشه و برگ آن را با قاووت (آرد) جو ضماد کنند، ورم گرم را فرو می­نشاند. روغن بنفشه برای گَری (جَرَب) داروی خوبی است. بو کردن و بر سر مالیدن آن سردرد را تسکین می­بخشد. بنفشه و به­ویژه مربّای آن با شکر درمان سرفۀ گرم است و سینه را نرم می­کند. شربت بنفشه علاج درد کلیه است. ملیّنی ملایم است. خوردن بنفشۀ خشک، صفرا را بیرون می­راند (مبانی طب سنّتی). این گیاه حاوی اسانس­های فلاونوئید است که عنصر اصلی ترکیب­کنندۀ آنها نوعی ستن به­نام ایرون می­باشد. هم­چنین ساپونین و اسیدهای آلی دارد. گل­های آن محتوی نوعی مادۀ رنگی به­نام ویولاروبین هستند. این گیاه برای جوشانده­های ضدّروماتیسمی به­کار می­برند. در مصارف خارجی از آن در کمپرس­های ضدّالتهاب و برای پاک­کردن زخم­های عفونی، جراحت­ها و ناراحتی­های پوستی استفاده می­کنند (گیاهان دارویی).