حَنظَل Citrullus colocynthis schrad

​

ـ هندوانۀ (خربزۀ) ابوجهل، قثاءالحمار، مَرارَه­الصّحاری، لوفا، کَبَست، کَبَسته، کَوَستَه، کرستو، عَلقَم، فَنک، فَنگ، شرنگ.

ـ نام انگلیسی: colocynth, bitter apple, colocynth gourd, colocynth plant

ـ تیرۀ Cucurbitaceae (تیرۀ کدو)

ـ این جنس در ایران یک گونه گیاه علفی چندساله خودروی بیابانی دارد که ارزش دارویی داشته و مصرف زیاد آن سمّی است. هم­چنین گونۀ C.vulgaris (= هندوانه) به­عنوان گیاه زراعی کاشته می­شود که در زمرۀ صیفی­جات است و مصرف خوراکی دارد.

ـ «حکیم ناصرخسرو قُبادیانی» (ف:471 یا 481 ق.) گوید:

بی­رشوه تلخ و بی­مزه چون زهر و حنظل­اند

با رشوه خوب و شیرین چون مغـز و شکّرند

ـ به عربی «شَری» و «عَلقَم»، به هندی «پَهی­بُنه»، به سُریانی «بنات­مَریرا» و «عُصار مَرارَت­بَرّا»، به فارسی «خیار تلخ» و به زابُـلی «خربزۀطلخک» می­نامند (الصّیدنه). گیاهی­است در نهایت تلخی و نباتش شبیه به نبات هندوانه است. مسهل سودا و بلغم غلیظ و مفتّح اَفواه و عروق و مُسقط جنین و قاتل او و جاذب اخلاط از عمق بدن و جهت فالِج و امراض باردۀ گُرده و مثانه نافع است (تحفۀ حکیم مؤمن). در درمان عِرق­النَّسا، فلجی­ها، قولنج و عوارض سخت روده­ای مفید است (الحاوی). باید آن را خوب سائید. گرم و درجۀ سوّم خشک است و چنانچه بر پوست مالیده شود در مداوای جذام و واریس مفید است. در علاج دردپی و مفاصل و نقرس سرد بسیار مفید است (مبانی طب سنّتی).