خارخَسَک Tribulus terrestris
ـ خارخاسَک، حَسَک، خَسَک، ضَرسالعَجوز، ظفیرهالعجوز، حمصالامیر، بَستیباج، بَستیناج، شِکوهَنج، شِکوهَج، شکوهه، کَبَرَک، خَنجَک، اَخُلّه، مَرار، خار سهسو، خار سهسوک، هروا، دمردکن، خارمُغیلان.
ـ نام انگلیسی: puncture vine, turkey-blossom, land caltrops
ـ تیرۀ Zygophyllaceae (تیرۀ اسفند/ قیچ)
ـ این جنس در ایران 4 گونه گیاه علفی دارد. گونههای T.ochroleusus, T.longipetalus, T.pentandrus علاوه بر ایران در افغانستان، پاکستان، آفریقا، صحرا، چاد، نیجریه، ماداگاسکار، سومالی، عراق، هندوستان، عربستان، آناتولی و صحرای سینا نیز میرویند.
ـ «سعدی شیرازی» (ف: 691 تا 694 ق.) گوید:
مُغیلان چیست تا حاجی عِنان از کعبه بَرپیچد
حَسَک در راهِ مشــتاقان بساط پرنـــیان باشد
ـ به رومی «طریفولون» (طریبولیوس)، به سُریانی «قُرَطبا»، به هندی «جوکُرُم» و «کوشکُروا» و نیز «جَنکهارمول» و به فارسی «کَبَرَک» و «شِکوهَنج» نامیده میشود (الصّیدنه). طبیعت وی سرد است به اعتدال و خشک است در اوّل و گویند گرم است در اوّل و گویند معتدل است در گرمی و سردی. عیسی گوید گرم و خشک است در دویّم. ضماد کردن آن بر ورمهای گرم نافع بود و مُنضِج و ملیّن بود. چون با عسل خلط کنند، ریش بُن دندان و عفونتهای آن را زایل گرداند. عصارۀ وی در داروهای چشم سودمند بود و درد مثانه و عُسرالبَول و قولنج را نافع بود و سنگ مثانه و گُرده بریزاند. مضرّ بود سُپُرز را و مصلح وی روغن بادام یا روغن کنجد است (اختیارات بدیعی). با عسل جهت قُلاع و عفونت دهان و ورم عَضَل حُلقوم و درد لثه و اِکتِحال، عصارۀ او مُبَرِّد و مُخَفِّف و رادع است. چون نخود در آب تازۀ او مکرّر پرورده کنند در تقویت باه بیعدیل است. طِلا نمودن و حقنۀ او جهت اورام و آشامیدن او جهت تقویت باه و درد مفاصل و نیکو کردن رنگ رخسار و درد کمر و گُرده و عُسر بول و چکانیدن و مالیدن او در اِحلیل و عانه و کمر جهت حَصاه گُرده و مثانه مفید است (تحفۀ حکیم مؤمن).