زَنجَبیل Zingiber officinale

​

ـ زنجفیل، جنزبیل، زنزبیل، شَنگَویر، شنگبیز، زنگبیر، زنکویر، شَنگشرفیر، شنکلیل، شنگلیل، سُندهی، اَدرَک.

ـ نام انگلیسی: ginger, canton ginger, officinal ginger

ـ تیرۀ Zingiberaceae (تیرۀ زنجبیل)

ـ این جنس در حدود 60-50 گونه گیاه غدّه­دار معطّر دارد که بومی آسیای­دور تا گینۀ­جدید هستند. این گیاه علفی چندساله با ساقه­های زیرزمینی ضخیم، بیشتر در هندوستان می­روید و در ایران حتی به­صورت کاشته­شده دیده نمی­شود.

ـ «فرّخی سیستانی» (ف: 429 ق.) گوید:

تا به رنگ و بوی چون سوسن نباشد شَنبَلید

تا به طعم و فعل چون زیـتون نباشد زَنجَبیل

ـ به هندی «اَدرَک» و «سُنده»، به فارسی «شنگویر»، «زنگبیر» و «شنگلیل»، به سُریانی «زنگبیل» و به تخاری «شنگرفیر» نامیده می­شود (الصّیدنه). در سیّم گرم و در اوّل خشک است. مقوّی هاضمه و نرم­کنندۀ طبع است و بازکنندۀ گرفتگی­های کبد. منی فزاید و تحلیل­برندۀ بادهای غلیظ معده و روده­ها است و جذب­کنندۀ رطوبت­ها و دفع­کنندۀ تشنگی است. مقوّی معده، جگر و قوّۀ حافظه است و مقاومت در برابر سرما را زیادمی­کند. در درمان فلجی­ها، کِرم معده، یرقان، دشواری ادرار و اسهال که از فساد مواد غذایی باشد مفید است (تحفۀ حکیم مؤمن). نماد گرمی در قرآن کریم است: وَ یُسقَونَ فِیها کأساً کان مِزاجُها زَنجَبیلاً (الإنسان/17). درجۀ سوّم گرم و دوّم خشک است. رطوبتی زائد دارد که موجب افزایش مایع نطفه می­شود. گرمی­بخش قوی، ملیّن و بادشکن است. خوردن یا در چشم­کشیدن آن تیرگی چشم ناشی از رطوبت را علاج می­کند. از ادویۀ شهوت­انگیز است. در کاهش اشتها، نفخ و صدای غاروغور شکم هم توصیه شده است. در درمان استفراغ، تهوّع، سرگیجه، کاتاراکت، دندان­درد، بی­خوابی، طاسی، بواسیر و در موارد روماتیسمی به­عنوان ضدّالتهاب کاربرد دارد. محرّک قاعدگی است. جهت افزایش طول عمر کاربرد دارد. ترکیبات اصلی آن شامل هیدروکربن­های سزکویی­ترپن، آلدئیدها و الکل­هاست (مبانی طب سنّتی).