کاسنی Cichorium endivia

​

ـ هِندباء، هندب، هندبی، کَسنی، کَسنه، کاسنیه، کَسنَج، کاسنی­فرنگی، کَسناج، کاشنی، کَشنی، کَشنه، آندیو، بقله­الیهودیه، بقله­المبارکه، بقل دشتی، تلخی، هلفیفا، لعساعه.

ـ نام انگلیسی: endive, garden endive, chicory, succory, cichory

ـ تیرۀ Compositae (تیرۀ مرکّبیان)

ـ این جنس در ایران 2 گونه گیاه علفی چندساله و یک­ساله دارد. گونۀ C. pumilum علاوه بر ایران در مناطق مدیترانه­ای و آسیای جنوب غربی می­روید.

ـ «انوری اَبیوَردی» (ف: 583 ق.) گوید:

روایـح کَرمت با ستـیزه­رایی طبع

خواص نیشکر آرد مِزاج کَسنی را

ـ به رومی «بکریذیا»، «اَنطوبیا»، «طَرَکسیمی» و «طَرَسیمی»، به سُریانی «حَدَبا» و «حَلیاثا» و به فارسی «کَسناج»، «طلخه» «طَلخْشَکوک» و «کَسنی» و به عربی «خَسّ» نامیده می­شود (الصّیدنه). بازکنندۀگرفتگی­ها، تسکین­دهندۀ حدّت صفرا و خون و تشنگی اعضای سر است. مالیدن آب برگ آن به تنهایی یا همراه با سرکه و صندل جهت درمان سردرد حادّ و صفراوی و با صندل سرخ و سرکه و گلاب جهت درمان شَری (خارش شدید پلک) و نیز جهت تسکین ورم­های حادّ و درد چشم مفید است. غرغرۀ جوشانیدۀ آن همراه با آب خیارچنبر یا شراب شاه­توت جهت درمان ورم­های حلق و خنازیر سودمند است؛ مشروط بر آنکه در ابتدای بیماری به­کار برند. آشامیدن آب آن جهت درمان گرفتگی­های کبد و طحال و یرقان و استسقا و بیرون­کشیدن گرفتگی­ها و سنگ آبراهه­های درونی مفید است (مخزن­الأدویه). درجۀ اوّل سرد است. هرچه تلخ­تر باشد، سود بیشتری به کبد می­رساند. آب­کاسنی با سفیدآب و سرکه برای سردکردن محلّی که نیاز به سردی دارد، تأثیری شگفت دارد. ضماد آن برای نقرس مفید است. شیرۀ کاسنی بیابانی، سفیدی چشم را می­زداید. ضماد آن با آرد جو، تپش قلب را علاج کرده و قلب را نیرو می­بخشد. در همۀ حالات با مِزاج کبد سازگار است. اگر کاسنی را با سرکه بخورند، شکم، بند می­آید. علاج تب­های سرد است. ضماد کاسنی و ریشه­اش با قاووت، پادزهر کژدُم، حشرات موذی، زنبور و مار است (مبانی طب سنّتی). ریشۀ این گیاه تا 20 درصد محتوی نوعی مادۀ تلخ، اینـولین، تانن و قند است. این مواد ترشّح صـفرا را بالا می­برد و چون شیرۀ معده را تحریک می­کند؛ باعث افزایش اشتها می­شود. جوشاندۀ این گیاه مدرّ، ملیّن و محرّک است. از این جوشانده برای بیماری­های کبدی، سنگ­های صفراوی یا کلیوی و نیز ورم مجاری ادراری استفاده می­شود. مادۀ اینولین هم­چنین اثر مثبتی در مداوای دیابت دارد (گیاهان دارویی).