روزگار آقای واقف

​

این نمایشگاه، بازگویی داستان یک انسان نیست؛ روایت تصویری و اسنادی از راه و رسم نکویی است که تنها انسان‌هایی ویژه را در این قلمرو راه هست. ایران از گذشته‌های دور تا امروز، مال‌داران و ثروتمندانی فراوان به خود دیده است که همه نیک نمی‌اندیشیده‌اند؛ نیز نیک‌اندیشانی بسیار داشته است که مال به فراوانی نداشته‌اند. از میان آنان، ستارگانی درخشیده‌اند که هر دو دارایی «مال» و «نیک‌اندیشی» را با هم یکجا آورده‌اند. نمایشگاه، گوشه‌ای از روایت‌های تاریخ شفاهی، خاطره، سندهای تاریخی و آثار برجای‌مانده درباره زندگی بزرگ‌مردی است که همچون ستاره‌ای درخشنده در تاریخ نکویی و نکوکاری این سرزمین آمد و اثری شگرف بر جای گذاشت؛ فردی که همه دارایی بی‌پایان خویش را در دوره قاجاراز پدر به ارث برد، اما راهی دگرگونه از دیگران در پیش گرفت. حاج حسین آقا ملک، بنیان‌گذار و واقف کتابخانه و موزه ملی ملک، همچنین اهداکننده و واقف چند میلیون متر مربع زمین در خراسان برای بهره‌گیری مردم و نیز بسیاری کارهای عام‌المنفعه دیگر، راه و رسم دل‌کندن و زیستن به نیکوکاری، دارایی و توانایی برای یاری به دیگران را به ما آموخت. اینجا تاریخ زندگی مردی از قبیله بخشندگی و نکوکاری را از زبان بزرگانی روایت کرده‌ایم که حاج حسین آقا ملک را دیده یا با او نشسته و برخاسته و خاطره‌هایی از او در ذهن نگاه داشته‌اند. این نیکوکار و واقف بزرگ را همچنین به گواهی سندهایی تاریخی و آثار شخصی برجای‌مانده به تصویر کشیده‌ایم تا نماهایی نادیده و ناشنیده از زندگی و زمانه طلایه‌دار وقف در تاریخ معاصر ایران را به نمایش بگذاریم. حاج حسین آقا، یکی از بزرگان قبیله نیکوکاری در تاریخ دیرینه این سرزمین است. او زمین وقف کرد و هدیه داد، باغ‌های شخصی خویش را برای بهره‌گیری مردم اهدا کرد، به نوسازی و بازسازی بنای شیرخوارگاه یاری رساند، شهریه و مستمری سالانه به مستمندان آبرومند و کارمندان از کارافتاده کهن‌سال اختصاص داد، کفالت نوباوگان را برعهده گرفت، دبستان و دبیرستان، بیمارستان، مسجد و حمام ساخت و قنات و چاه وقف کرد تا مردمان سرزمین‌اش از ثروتی بهره بگیرند که پدر برایش به یادگار گذارده بود. در کنار داستان دهش‌ها و نیکویی‌های او اما توجه به یک مساله، بسیار مهم می‌آید؛ این که حاج حسین آقا ملک، در کنار همه دهش‌ها، بخشش‌ها و بزرگی‌ها و بزرگ‌منشی‌ها، یک انسان عادی بود و همچون دیگران، عادی زیست. این نمایشگاه، روایت یک انسان معمولی است که هر چه داشت برای مردمان سرزمین‌اش بخشید، بی‌آن که در پی چیزی باشد؛ تاریخ درباره او نیز همچون دیگر آمدگان و رفتگان در این پهنه خاکی به داوری خواهد نشست.

مهدی یساولی

محوطه تاریخی باغ ملی تهران، پاییز 1397 خورشیدی