کتابخانه و موزه ملی ملک، پرده قلاب‌دوزی اهدایی بانو عزت‌ملک ملک را مرمت کرد
با مرمت پرده قلاب‌دوزی اهدایی بانو عزت‌ملک ملک به موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک، این اثر ارزشمند تاریخی در وضعیتی استاندارد برای نگهداری و مراقبت به مخزن‌های آثار پارچه‌ای منتقل شد.
گزارش حفاظت از آثار موزه‌ای در بزرگ‌ترین موقوفه فرهنگی ایران
کتابخانه و موزه ملی ملک، پرده قلاب‌دوزی اهدایی بانو عزت‌ملک ملک را مرمت کرد
با مرمت پرده قلاب‌دوزی اهدایی بانو عزت‌ملک ملک به موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک، این اثر ارزشمند تاریخی در وضعیتی استاندارد برای نگهداری و مراقبت به مخزن‌های آثار پارچه‌ای منتقل شد.
به گزارش روابط عمومی موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک، وقف‌شده بر آستان قدس رضوی، محدثه حسینی صومعه، کارشناس آزمایشگاه مرمت موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک با بیان این مطلب افزود: «پرده قلاب‌دوزی مریم، مسیح و فرشتگان از جمله قلاب‌دوزی‌های ارزشمند اهدایی بانو عزت‌ملک ملک، دختر بزرگ حاج حسین آقا ملک، به موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک‌اند. نقش‌های اصلی در وسط قاب روی پارچه ماهوت خردلی با نخ‌های ابریشیمی الوان نقش بسته و با چهار حاشیه محصور شده‌اند که حاشیه دوم دارای کتیبه و ابیاتی دوخته‌شده است».
او یادآور شد: «قلاب‌دوزی (رشتی‌دوزی) گونه‌ای رودوزی پارچه است که زمینه اصلی پارچه با نقش‌ونگاری تازه تزیین می‌شود. این هنر در واقع آراستن سطح رویین پارچه‌های ساده با استفاده از نخ‌های الوان به کمک سوزن یا قلاب یا هر دو را دربرمی‌گیرد. ابریشم، خامه و رشته‌های طلا و نقره از نخ‌های اصلی‌اند که بیش‌تر بر سطح پارچه‌های ساده ماهوت دوخته می‌شوند و نقش‌هایی زیبا از بازی رنگ و نقش را بر پارچه می‌نشانند و مقصود هنرمند را به تصویر می‌کشند. این هنر در ایران پیشینه‌ای دراز دارد و تاریخ آن به 330 تا 550 قمری بازمی‌گردد».
به گفته این پژوهشگر و مرمت‌گر آثار تاریخی «به نظر می‌رسد قلاب‌دوزی از روستاها رواج پیدا کرد و گسترش یافت، به گونه‌ای که زیبنده کاخ‌های پادشاهان صفوی و قاجار شد. اصل این هنر همان گل‌دوزی بوده و از آنجا که کم‌کم کار با قلاب در آن رواج گرفته به قلاب‌دوزی شهرت یافته است. برگرفتن نام رشتی‌دوزی نیز احتمالا به دلیل کارگاه‌هایی متعدد بوده که در بازر بزرگ رشت به نام قلاب‌دوزی وجود داشته است. این کارگاه‌ها در 50 سال پیش بسیار پررونق بودند».
محدثه حسینی صومعه با اشاره به انجام عملیات حفاظتی و مرمتی این پرده ارزشمند قلابدوزیشده با هدف حفظ و نگهداری، پس از آسیب‌شناسی افزود: «مرمت‌گر اصلی این پروژه مینا کاکویی مرمت‌گر اشیای تاریخی بوده است که زیر نظر کارگاه مرمت موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک با همکاری اینجانب انجام پذیرفته است. مستندنگاری به عنوان نخستین گام در اقدامات حفاظتی و مرمتی اثر انجام گرفت و جزییات آسیب‌ها با بزرگ‌نمایی بیش‌تر تصویربرداری شد. یافته‌های فن‌شناسی، تکنیک بافت پارچه زمینه را از نوع تافته و از جنس لنین نشان دادند، با رودوزی‌هایی که برای تزیین زمینه پارچه با نخ ابریشمی قلاب‌دوزی شده‌اند. پس از دریافت اطلاعات درباره نوع الیاف مورد استفاده در پارچه زمینه و نخ‌های قلابدوزیشده، عملیات مرمت روی آن انجام شد».
تصاویر از لکه‌های موجود در سطح پرده قلابدوزیشده
کارشناس آزمایشگاه مرمت موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک یادآور شد: «در آغاز مرمت، آلودگی‌های سطحی و گرد و غبار به آرامی از روی سطح پارچه برداشته شدند. از برس‌های نرم برای برداشتن ذرات بزرگ و از مکش جاروبرقی مجهز به توری برای برداشتن ذرات کوچک و غبار استفاده شد. پیش از انجام عملیات لکه‌بری و شست‌وشوی پرده منقوش، آزمون ثبات رنگ روی تک‌تک اجزای پارچه و تک‌تک نخ‌های رنگی ابریشیمی انجام شد تا واکنش آن‌ها در زمان فرآیند شست‌وشو کنترل شود. برای شست‌وشو از یک ماده شوینده با PH خنثی استفاده شد تا افزون بر زدودن آلودگی‌ها و لکه‌ها، در میزان اسیدیه پارچه نقشی نداشته باشد. بنابراین پارچه تحت ساپورت توری شسته و در هوای محیط خشک شد».
این کارشناس افزود: «پارگی پارچه زمینه و ازهم‌گسیختن تاروپود الیاف نخ‌های رودوزی، از بیش‌ترین آسیب‌هایی بود که در این پرده قلاب‌دوزی دیده می‌شد. برای مرمت و وصّالی، از نخ‌های ابریشمی متناسب با رنگ و شماره نخ‌های اصلی در پرده استفاده شد و قسمت‌های کمبود و پارگی نقش اصلاح و مرمت شد. برای قسمت‌های جداشده از حاشیه نیز با کمنددوزی با استفاده از نخ نامریی از پشت به یکدیگر متصل شد».
تصویر مرمت قلاب‌دوزی‌ها
پیش از مرمت
پس از مرمت
تاروپود ازهم‌گسیخته در لبه‌های پارچه زمینه ماهوت نیز به آرامی شانه شده و در راستای مستقیم بر اساس همان تکنیک بافت پارچه زمینه مرمت شدند. سرانجام لبه‌ها با نوارهای پارچه‌ای کتانی استحکام‌بخشی و ساپورت شدند. این پرده قلابدوزیشده، پس از مرمت، برای حفظ و نگهداری، در لفافه پارچه‌ای بسته‌بندی و در مخزن نگهداری آثار پارچه‌ای در شرایط استاندارد مراقبت می‌شود.