یکپارچه‌سازی اطلاعات نا‌همگن در حوزه میراث فرهنگی با رویکرد کتابخانه‌ها و موزهها چگونه انجام می‌پذیرد
طراحی الگویی برای پیاده‌سازی هستی‌شناسی در سازمان‌دهی اطلاعات اشیای تاریخی و موزه‌ای ایران بر مبنای سی‌داک- سی آر ام (CIDOC-CRM) با نمونه موردی داشته‌ها و اشیای تاریخی کتابخانه و موزه ملی ملک، موضوع نشستی بود که به کوشش خانه کتاب و ادبیات ایران و موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک برگزار و دستاوردهای یک پژوهش گسترده دانشگاهی در این‌باره ارایه شد.
در نشست «میراث فرهنگی به منزله محمل‌های اطلاعاتی» به این پرسش پاسخ داده شد
یکپارچه‌سازی اطلاعات نا‌همگن در حوزه میراث فرهنگی با رویکرد کتابخانه‌ها و موزهها چگونه انجام می‌پذیرد
طراحی الگویی برای پیاده‌سازی هستی‌شناسی در سازمان‌دهی اطلاعات اشیای تاریخی و موزه‌ای ایران بر مبنای سی‌داک- سی آر ام (CIDOC-CRM) با نمونه موردی داشته‌ها و اشیای تاریخی کتابخانه و موزه ملی ملک، موضوع نشستی بود که به کوشش خانه کتاب و ادبیات ایران و موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک برگزار و دستاوردهای یک پژوهش گسترده دانشگاهی در این‌باره ارایه شد.
به گزارش روابط عمومی موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک، وقف‌شده بر آستان قدس رضوی، در نشست «میراث فرهنگی به منزله محمل‌های اطلاعاتی» (پیاده‌سازی الگوی مفهومی مرجع CIDOC در موزه‌های ایران)، از سلسله نشست‌های دومین نمایشگاه مجازی کتاب تهران، که روز پنج‌شنبه ۷ بهمن ۱۴۰۰ از ساعت ۱۴ تا ساعت ۱۶ در سرای اهل قلم برگزار و از صفحه اینستاگرام (@khaneketab) و صفحه آپارات خانه کتاب و ادبیات ایران به شیوه مجازی پخش شد، دکتر زینب فری‌زاده، مجری پروژه (CIDOC-CRM) در کتابخانه و موزه ملی ملک، مهندس امید حجتی، مدیر پروژه ققنوس شرکت نوسا و محسن حقگو، رییس کتابخانه ملک در این نشست سخنرانی کردند. پیمان سمندری، معاون کتابخانه ملک، دبیر این نشست بود.
موضوع این نشست برپایه رساله دکترای رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی با عنوان طراحی الگویی برای پیاده‌سازی هستی‌شناسی در سازمان‌دهی اطلاعات اشیای تاریخی و موزه‌ای ایران بر مبنای سی‌داک- سی آر ام (CIDOC-CRM)، نمونه موردی داشته‌ها و اشیای تاریخی کتابخانه و موزه ملی ملک شکل گرفته بود.
در این نشست، نخست دکتر زینب فری‌زاده با ارایه مطالبی، الگوی مفهومی CIDOC-CRM و این که چرا این مدل در حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی اهمیت دارد را تشریح کرد.
او در این‌باره گفت: «CIDOC-CRM» چیست؟ CIDOC-CRM مخفف الگوی مفهومی مرجع CIDOC است که توسط کمیته بین‌المللی سندپردازی در شورای بین‌المللی موزهها (ایکوم) ایجاد شده است. هدف از آن چه بوده است؟ الگوی مفهومی مرجع CIDOC برآن بوده است اطلاعاتی نا‌همگن را یکپارچه‌سازی کند که میان مجموعه‌های گوناگون و جدا از همِ میراث فرهنگی وجود داشته‌اند».
هدف از انجام این پژوهش، استانداردسازی سازمان‌دهی داشته‌ها و اشیای تاریخی ایران بوده و به عنوان نمونه، نسخه‌های خطی و دیگر اشیای تاریخی کتابخانه و موزه ملک مورد بررسی و سازمان‌دهی قرار گرفته‌اند.
فری‌زاده افزود: «با توجه به اینکه شورای بین‌المللی موزهها ICOM پایه‌گذار و راه‌بر CIDOC-CRM بوده است، پرسش اینجا است که چرا کسی که در علم اطلاعات و دانش‌شناسی (کتاب‌داری) حضور دارد به این حوزه و کار آمده است؟»
پیمان سمندری دبیر نشست با اشاره به این پرسش یادآور شد: «نگاه به هم‌نشینی کتابخانه و موزه، همچنین دیگر بخش‌های حوزه میراث فرهنگی همچون حوزه‌های آرشیو‌های اسناد و بخش‌های آموزش و پژوهش و گستره‌هایی اینچنین، همه به عنوان یک کل شناخته و دیده می‌شوند و دیگر لزومی به جدا کردن آن‌ها نیست».
او افزود: «شاید در دوره‌هایی آن‌ها را حوزه‌های جدا تعبیر و تفسیر کرده‌اند، اما ما این‌ها را کامل و در کنار هم شناخته‌ایم. هرآنچه این‌ها می‌توانسته‌اند جداگانه ارایه دهند را ما تا اندازه‌ای زیاد درک کرده‌ایم. اکنون اما هنگامی که این‌ها را در کنار دیگر موضوع‌های فرهنگی می‌گذاریم، چه دستاورد و برداشتی می‌توان از آن داشت. ما نمونه‌هایی بسیار را در کتابخانه و موزه ملی ملک، دست‌کم در ده سال گذشته دیده‌ایم که دستاوردهایی پربار داشته است».
مهندس امید حجتی در این پژوهش که پیاده‌سازی هستی‌شناسی بین‌المللی سی‌داک سی آر ام بر اشیای تاریخی و موزه‌ای کتابخانه و موزه ملک را مورد توجه داشت، درباره پروژه ققنوس، ویژگی‌های فنی و رویکرد و اهداف آن در حوزه آثار تاریخی- فرهنگی توضیح داد.
او گفت: «اگر CIDOC-CRM را یک روح در نظر بگیریم، "ققنوس" در واقع کالبدی به شمار می‌آید که آن روح را در خود جان داده و از روی کاغذ، کتاب و تئوری به یک نرم‌افزار تبدیل شده است».
به گفته مدیر پروژه ققنوس شرکت نوسا «پروژه ققنوس طبیعتا به پیروی از طرحی که بستر آن بوده، این هدف را در خود داشته و پی می‌گرفته است که بخش‌های گوناگون میراث فرهنگی را برای نگهداری، ثبت و به تعبیر خود مدل Scientific Documents اطلاعاتی در حوزه‌های گوناگون میراث فرهنگی، نه به شیوه گذشته جداگانه یا گسسته، برای پیوستاری از اطلاعات در حوزه میراث فرهنگی زمینه‌سازی کند».
با توجه به این که موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک از بیش از 10 سال پیش با طراحی و عملیاتی‌کردن یک پایگاه داده، دسترس‌پذیری اطلاعات آثار و منابع فرهنگی این گنجینه را برای پژوهشگران و عموم جامعه ممکن کرده است، محسن حقگو رییس کتابخانه ملک با یادآوری پیشینه‌ای از اجرای این بانک اطلاعاتی در موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک افزود: «در موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک، زمانی که کار مستندنگاری آثار به گونه جدی مطرح شد، ما با تنوعی بسیار از گونه‌های آثار، چه آثار موزه‌ای چه دیگر مواریث فرهنگی که در حوزه منابع کتابخانه‌ای طبقه‌بندی می‌شوند، مثل نسخه‌های خطی، اسناد تاریخی، روبه‌رو بودیم. آثار گوناگون موزه‌ای همچون سکه‌ها، تمبرها، آثار لاکی و گونه‌های بسیار متنوع نقاشی‌ها از جمله این دسته‌ها بودند».
محسن حقگو رییس کتابخانه ملک سپس یادآور شد: «آنچه که در طراحی این پایگاه دیده شده بود این است که ما طیفی کامل و گسترده از داده‌ها را بتوانیم در این پایگاه وارد کنیم اما این که چه اندازه از کار انجام شده است، مساله‌ای مهم خواهد بود. این پروژه‌ای بسیار سنگین و بزرگ است زیرا ما در مجموعه‌های تاریخی گنجینه موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک با تعداد و کثرت‌های گوناگون از آثار تاریخی روبه‌روییم. پاره‌ای مجموعه‌ها همچون خوش‌نویسی، آثار نقاشی، نگارگری و آثار لاکی نسبتا کوچک‌تر و محدودترند اما در برابر برخی مجموعه‌ها تعدد بسیار بالایی دارند. همین گوناگونی‌ها و تفاوت‌ها، کار و کوشش بسیار زیادی می‌برد. به عنوان نمونه، یک‌صد و بیست هزار قطعه تمبر یا پنجاه هزار برگ سند تاریخی و بیش از ده‌هزار قطعه سکه در چنین پروژه‌ای، جایگاه ویژه دارند و زحمت زیاد می‌طلبند».
این بستر پدیدآمده در موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک، داده‌هایی ارزشمند برای پیاده‌سازی در فضایی که ققنوس مهیا کرده است، در اختیار می‌گذارد. فری‌زاده در این‌باره گفت: «پایگاه پدیدآمده، خوب و کارآمد بود. در جست‌وجوهایی که انجام دادم، همچنین در پرس‌وجو از متخصص‌ها درباره این که آیا دیگر پایگاه اطلاعاتی در این زمینه داریم که برای مخاطبان دسترس‌پذیر بوده و آگاهی‌های را جامع و یکپارجه داشته باشد، چیزی نیافتم».
او افزود: «این مساله دست‌کم تا زمان انجام پژوهش‌ام به نتیجه‌ای نرسید. این پایگاه داده‌ها و آگاهی‌هایی بسیار خوب داشت. یک مساله در این میان اما وجود دارد. ما به سوی معناشناختی در گستره جهانی در حال حرکت‌ایم و مسایل هستی‌شناختی‌ها به تازگی مطرح شده است. این مساله اما در آن نرم‌افزار دیده نشده بود؛ هرچند هدف‌اش نیز نبود. نرم‌افزار در زمان طراحی بر این پایه کارکرد کلیدواژه‌ای استوار شده بود».
