ترجمه کتاب «فرهنگ ریشه‌شناسی فارسی» در کتابخانه و موزه ملی ملک رونمایی شد
کتاب «فرهنگ ریشه‌شناسی فارسی» به قلم «پاول هُرن» و «هاینریش هوبشمان» دو زبان‌شناس اروپایی و ترجمه همراه با گواه‌های فارسی و پهلوی از سوی دکتر «جلال خالقی مطلق»، در کتابخانه و موزه ملی ملک رونمایی شد.
معرفی اثر تازه دکتر جلال خالقی مطلق به دوستداران فرهنگ ایرانی
ترجمه کتاب «فرهنگ ریشه‌شناسی فارسی» در کتابخانه و موزه ملی ملک رونمایی شد
کتاب «فرهنگ ریشه‌شناسی فارسی» به قلم «پاول هُرن» و «هاینریش هوبشمان» دو زبان‌شناس اروپایی و ترجمه همراه با گواه‌های فارسی و پهلوی از سوی دکتر «جلال خالقی مطلق»، در کتابخانه و موزه ملی ملک رونمایی شد.
به گزارش روابط عمومی موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک، موقوفه آستان قدس رضوی، در مراسمی که عصرگاهان روز شنبه ۲۳ اسفند ۱۳۹۳ خورشیدی برگزار شد، تازه‌ترین اثر ترجمه دکتر «جلال خالقی مطلق» شاهنامه‌پژوه، نسخه‌شناس و ادب‌پژوه با نام «فرهنگ ریشه‌شناسی فارسی» رونمایی شد. این مراسم با حضور گروهی از استادان و پژوهشگران زبان و ادبیات فارسی و دانشجویان رشته فرهنگ و زبان‌های باستانی، همکاران گروه آماده‌سازی کتاب و شماری از اهل فرهنگ و قلم برگزار شد. انتشارات مهرافروز در اصفهان، اثر تازه دکتر خالقی‌مطلق را منتشر کرده است.
دکتر «جلال خالقی مطلق» که پیش از برپایی نشست، از نسخه‌های خطی شاهنامه موجود در کتابخانه ملک بازدید کرده بود، با اشاره به گنجینه عظیمی که در این کتابخانه وجود دارد، گفت: «برای سخن گفتن از کتاب «فرهنگ ریشه‌شناسی فارسی» باید به این شعر اشاره کنم که «یک سینه سخن دارم، هین شرح دهم یا نِه» هُرن یک ایران‌شناس به معنای واقعی شناساننده زبان‌های باستان نبوده است. پیش از هرن نیز کتابی در این زمینه منتشر نشده بود ولی مقالات متعددی در این‌باره وجود داشت».
وی افزود: «ما بخش بزرگی از تلفظ‌های اشتباه در کتاب هُرن و هوبشمان را اصلاح کرده‌ایم. البته هوبشمان نیز به غلط بودن برخی تلفظ‌ها اشاره کرده بود. اگر هوبشمان نبود، کار هرن چندان اهمیتی نداشت. هوبشمان وقتی اشتقاقی را از هرن می‌پذیرد، کم‌تر زبان‌شناسی در درست بودن آن تردید می‌کند. یکی دیگر از کمبودهای این کتاب نبود شواهد کافی بود که اکنون در حد امکان اصلاح شده است».
این مصحح شاهنامه گفت: «گرچه مرحوم شادروان خانلری در حوزه عروض تخصص داشتند ولی به زبان‌های باستان نیز علاقه فراوانی داشت. او ترجمه کتاب هرن را به من پیشنهاد داد ولی من گفتم این کتاب باید با تالیف هوبشمان ادغام شود تا مبادا فرهنگی غلط در اختیار دانشجویان قرار بگیرد. بنابراین، قرار شد اثر هوبشمان و هرن را ترکیب و کاستی‌ها و اشتباهات آن را رفع کنیم».
دکتر خالقی مطلق درباره صفحه‌بندی و نوع چینش اطلاعات در هر صفحه توضیح داد: «کار دشواری بود که بخواهیم تمام اطلاعات هرن و هوبشمان و خودم را در یک صفحه بگنجانیم. البته این صفحه‌بندی کار همسر من و نیمه بهتر من است».
این پژوهشگر گفت: «تنظیم و آماده‌سازی این کتاب در حالی که من در آلمان اقامت داشتم، کار دشواری بود که به همت دوستان صورت گرفت. من حتی برای نوشتن این کتاب با پیشنهاد دوستان استفاده از کامپیوتر را یاد گرفتم. یک روز شخصی به من گفت شما اگر خودتان کامپیوتر یاد بگیرید حتما کارتان سریع‌تر پیش می‌رود. همان موقع خانمی گفت نه از سن شما گذشته است و نمی‌توانید کامپیوتر را یاد بگیرید. با شنیدن این جمله سریع یک کامپیوتر تهیه کردم و جالب این که در کم‌تر از دو هفته استفاده از آن را یاد گرفتم».
شاهدمثال‌های «فرهنگ ریشه‌شناسی فارسی» بر اساس تصحیح شاهنامه دکتر خالقی مطلق است
« هومن عباسپور» ویراستار در معرفی این کتاب گفت: «از ترکیب دو کتاب از پاول هُرن و هاینریش هوبشمان، دکتر جلال خالقی مطلق کتاب «اساس اشتقاق فارسی» را نوشت که در سال ۱۳۵۶ منتشر شد. جلد نخست این کتاب از «آ» تا «خ» در بنیاد فرهنگ ایران منتشر شد. این کتاب به صورت تایپ دستی و با حروف‌چینی همسر دکتر خالقی تنظیم شده بود که البته در زمان خود کار بسیار مهمی بود. طی سالیان بعد، دکتر خالقی فیش‌نویسی‌های متعددی بر این کتاب داشتند و بخش‌های متعددی را بر آن افزودند. امروز یعنی در سال ۱۳۹۳، کتاب «فرهنگ ریشه‌شناسی فارسی» از «آ» تا «ی» از سوی نشر مهرافروز در اصفهان منتشر شده است».
«عباسپور» با اشاره به این نکته که کتاب‌های‌های ریشه‌شناسی برای کسانی که اهل چنین مطالعاتی نیستند، معمولا چهره‌ای عبوس و نامفهوم دارد، در اسلایدهای مختلفی، شیوه به کارگیری و استفاده از این کتاب را نشان داد و سپس گفت: «دکتر خالقی مطلق در کتاب خود شواهد بسیار برای هر یک از کلمات، البته در حد لازم، بیان کرده است. شاهدمثال‌های شاهنامه در این کتاب، بر خلاف دیگر کتاب‌ها که بر اساس نسخه تصحیح نیکلسون است، بر اساس تصحیح دکتر خالقی مطلق آورده شده است».
لزوم تدوین دوباره فرهنگ ریشه‌شناسی فارسی
دکتر «علی‌اشرف صادقی» عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی، دیگر سخنرانان این مراسم رونمایی گفت: «از زمانی که اسناد فارسی میانه تورفان کشف و تقریبا تلفظ زبان فارسی میانه در سده‌های سوم و چهارم میلادی برای ما مشخص شد، تحقیقات به مسیر دیگری سوق یافت. البته بعد از آن پروفسور بیگی نظام آوانویسی زبان پهلوی را که مبتنی بر خط است، ادامه داد ولی بعد مسلم شد که آن آوانویسی باید کنار گذاشته شود».
وی با اشاره به اشکالاتی در ضبط کلمات در کتاب هُرن گفت: «ایران‌شناسان در آن روزگار تلفظ فارسی را به صورتی که در کشور عثمانی رایج بود، ضبط کردند. برای نمونه «خَریدن» را به شکل «خِریدن» ضبط کرده‌اند. البته این اتفاق منحصر به کتاب مذکور نیست. بلکه دستور زبان‌های آن زمان نیز به همین صورت ضبط شده‌اند».
مصحح «لغت فُرس» اسدی در ادامه افزود: «باید کسانی فرهنگ ریشه‌شناسی فارسی را از نو تدوین کنند. آگاهی ما از زبان گذشته، در حدی متونی است که حتی اطلاعات مصوت‌ها را در خود منعکس نمی‌کردند. یکی از نخستین درس‌هاس زبان‌شناسی این است که وقتی از زبان معاصر می‌گذرید و پا به تاریخ می‌گذارید، باید با کلماتی مانند گویا، ظاهرا و امثال آن سخن بگویید. هیچ‌گاه نمی‌توان در این حوزه با قطعیت سخن گفت. زیرا اطلاعات از دوره‌های گذشته زبان فارسی اندک است ولی به تدریج اسنادی کشف می‌شود و بر اطلاعات آن بخش می‌افزاید».
نویسنده «تکوین زبان فارسی» گفت: «کتاب دکتر خالقی‌مطلق دربرگیرنده حدود یک هزار واژه است و جا دارد که حتی تعداد کلمات آن به چهار یا پنج هزار واژه نیز برسد. دکتر خالقی با افزودن حواشی مختلف، این کتاب را به ابزار مفیدی برای دانشجویان رشته زبان‌های باستان تبدیل کرده‌اند».
در انتظار جلد دیگر کتاب «فرهنگ ریشه‌شناسی فارسی»
سخنران دیگر این جلسه دکتر «حسن رضایی باغ‌بیدی» استاد زبان‌های باستانی ایران بود که گفت: «کنجکاوی درباره پیدایی زبان از قدیم‌الایام وجود داشته است و افراد مختلف حتی افلاطون و ارسطو درباره آن نظراتی را بیان کرده‌اند. پس از کشف خانواده زبان‌های هند و اروپایی مباحث جدیدی درباره خویشاوندی زبان‌های مختلف با یکدیگر مطرح شد. اتیمولوژی، وادی است که باید با احتیاط در آن قدم برداشت زیرا گاه با پیدا شدن شواهد جدید، برخی یافته‌های پیشین رد می‌شود».
نویسنده کتاب «مقدمات زبان سانسکریت» افزود: «ما همواره منتظر جلد دیگر کتاب «فرهنگ ریشه‌شناسی فارسی» بوده‌ایم. دکتر خالقی‌مطلق سال‌های زیادی از عمر خود را صرف پرداختن به شاهنامه زبان فارسی کرده‌اند و این کتاب نوعی خدمت به زبان فارسی است. تا وقتی ایران وجود دارد، نام فردوسی و شاهنامه نیز وجود دارد و دکتر خالقی مطلق نیز با تصحیح شاهنامه نام خود را در کنار این اثر جاودان کرده است».
این نشست با رونمایی از کتاب «فرهنگ ریشه‌شناسی فارسی» با حضور «میترا دبیری» مدیر انتشارات مهرافروز و همکارانی که در تهیه و آماده‌سازی این اثر تلاش کرده بودند، به پایان رسید.