خوشنویسی دوره قاجار

​خوشنویسی دورة قاجار از بُعد زمانی یک قرن و نیم را شامل می‌شود که یکی از تأثیر‌گزارترین دوره‌ها بر خوشنویسی معاصر است. در این دوره بعد از خط نستعلیق اقلام دیگر نظیر نسخ، شکسته و ثلث بیشتر مورد اقبال قرار گرفت، هرچند هیچ یک از آن‌ها به اندازة نستعلیق شاهد تغییرات و تنوع سبک‌ها نبود ولی اساتید قابلی در این عرصه به‌ظهور رسیدند.

اهمیت و تأثیرات اجتماعی، فرهنگی و حتی اقتصادی شکل تازه‌ای به خوشنویسی این دوره داد و تلاقی دو پدیده خوشنویسی سنتی و چاپ سنگیجایگاه خوشنویسی را در حیطة عمومی جامعه بیشتر نمایان کرد.

در دورة قاجاریه شیوه‌های مختلقی از نستعلیق پا به عرصه وجود گذاشتند. یکی از این مکاتب شیوة میرعماد بود که بعد از دورة رکود سنتی توسط اساتید بزرگی مثل آقا فتحعلی حجاب ،آقا اسدالله شیرازی، آقا علی نقی شیرازی، آقا محمد حسین شیرازی، آقا محمد حسین طهرانی(کاتب خاقان)، آقا محمد شفیع وصال و خاندانش و بزرگان دیگری زنده نگه‌داشته شد؛ مکتب دیگر میزرا محمد رضا کلهر بود که خود با واسطه ابتدا از خطوط میرعماد مشق می‌کرد ولی تحت تأثیر تحولات اجتماعی، فرهنگی، نبوغو خلاقیتش شیوة خاصی را پایه‌ریزی کرد که یکی از تأثیرگذارترین شیوه‌ها در خوشنویسی معاصر شد.

درک مفهوم زیباشناختی و ارتباط تنگاتنگ گذشته با حال بسیار با اهمیت است. یکی از جریان‌های شکل‌گیری مکتب میرزا غلامرضا اصفهانی و شاگردان وی می‌تواند همین باشد. میرزا غلامرضا سیاه مشق را از یک تمرین ساده به زبانی گویا و دل‌انگیز با جلوه‌های بصری بالا برای بیان هنری ناب و پویا، فارغ از دغدغة انتقال مفاهیم، درک معانی و تنها برای خلق فضایی دلپسند و دلربا ارتقاء داد. این صورت بصری زیبا از هنر خوشنویسی در دیدگاه خلاقانه او از ارتباط با عناصر هنر مدرن حکایت دارد و نشان می­دهد که این هنر بالندة اسلامی- ایرانی در هیچ دوره متوقف نبوده و همیشه به‌واسطه بزرگان این عرصه شاهد رشد و کمال خود بوده است و در دورة قاجاریه نیز همانند مکاتب تیموری و صفوی به نسبت خود یکی از درخشان‌ترین دوره‌های تاریخی در هنر خوشنویسی ایران محسوب می‌شود.

علیرضا فراستی