نقاشی دوره قاجار
نقاشی دورة قاجار را که از اواخر قرن سیزدهم هجری قمری شروع می‌شود و تا اواسط قرن 14 هجری قمری ادامه می‌یابد، می‌توان به دو دورة کلی تقسیم کرد. دورة اول از آغاز تا سلطنت ناصرالدین شاه یعنی تا سال‌های 1890 میلادی است. این دوره عصر نقاشی کلاسیک درباری است، بازار هنر به معنای اخیر وجود ندارد و تنها خریداران تابلوهای نقاشی دربار و اشراف دولتی بودند، در این شرایط نقاش با زندگی روزمرة مردم عادی تماس چندانی نداشت. موضوع تابلوها بیشتر تک‌چهرة شاه، شاهزادگان،بزرگان دولتی و سبک زندگی آن‌ها است. دورة دوم نقاشی عصر قاجار مقارن با سلطنت ناصرالدین شاه و بعد از آن است. در این دوره ارتباط ایران با اروپا روز به روز بیشتر و گسترده‌تر می‌شود و توسعة صنعت چاپ، تأسیس دارالفنون، پیدایش روزنامه و عکاسی همگی بر نقاشی این دوره تأثیر می‌گذارند.
سه مضمون سیاسی - حماسی، احساسی و مذهبی در موضوعات نقاشی‌های دورة قاجار مشهود است. یکی از اهداف اصلی کاربرد مضامین سیاسی در هنرهای تجسمی تجلی شکوه، شوکت حاکم و سلسلة او بود . شاهان قاجار تلاش می‌کردند قدرت و اهمیت خود را در داخل و خارج از کشور به وسیلة هنر نمایش دهند. پس با بهره‌گیری از تصاویر، واسطه‌ها و رسانه‌های گوناگون سعی داشتند نشان دهند که سلطنت ایران را پس از چهل سال جنگ خونین بدست آورده‌اند که نمونة آن را می‌توان در کتاب شهنشاه نامه از گنجینه کتابخانه و موزه ملی ملک دید.
هنرهای تجسمی صرف‌نظر از مقاصد سیاسی برای تحریک احساسات و ارضای حس زیبایی‌شناسی نیز به‌کار می‌رفت. نقاشی‌هایی با مضمون گل‌ها و پرنده‌ها رشد کرد. این نقاشی‌ها بخصوص از گل‌ها، مناظر و نقوش غیر پیکره‌ای را بر روی قلمدان‌ها، قاب‌های آیینه و جلد‌ها کتاب‌ها می‌توان دید.
با اینکه تصویرگری انسان در اسلام مذموم شمرده می‌شد ولی نقاشان در پرداختن به موضوعات مذهبی کوشا بودند. تصاویر مضامین مذهبی فقط محدود به نگاره‌های نسخ خطی نبود بلکه تصاویر شمایلی با اینکه پیشتر تحریم شده بودند، خریداران زیادی داشتند و حتی به صورت چاپی در اختیار مردم قرار می‌گرفتند. پس از اینکه تشیع مذهب رسمی دولت ایران اعلام شد، دربار و اشراف از آداب سوگواری شیعیان و هنرهای وابسته بدان حمایت کردند. مراسم سوگواری کربلا وسیله‌ای مؤثر برای گسترش مذهب تشیع در ایران شد و ویژگی‌ها و جذابیت‌های عمومی پیدا کرد. نقاشی شخصیت‌های مذهبی برای توده مردم توسعه‌ای اساسی در هنر اسلامی بود. انعکاس این مضامین را در شمایل‌نگاری‌ها از جمله شمایل‌نگاری حضرت علی (علیه‌السلام) جستجو کرد. نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای راویان این موضوع هستند. در پرده‌های قهوه‌خانه‌ای آرزوی زندگی با قهرمانان مذهبی و ملی به تصویر کشیده شده است.
برگرفته از:
مقالة نقاشی و نقاشان دورة قاجار، نوشته رضا افهمی و علی‌اکبر شریفی مهرجردی، شمارة 148مجلة کتاب ماه چاپ دی ماه 1389، صص24-33.
مقالة دربارة تاریخ نقاشی قاجار، نوشته شاهرخ مسکوب، ﺷﻤﺎﺭﻩ 76ﺍﯾﺮﺍﻥ ﻧﺎﻣﻪ چاپ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎﻥ 1378، صص405-421.