دُبّ اصغر
دُبّ اصغر به روایت فصول الطّبری ـ «در بیان صورت دُبّ اصغر است که نزدیکترین صورت است به قطب شمالی. معدّل النّهار و کواکب مرصودۀ این صورت هفت است؛ اوّلِ این صورت از جُدَیّ است و آخر آن به فَرقَدان که شناختی؛ و سه کوکب ازین هفت کوکب بر طرف دُم است و چهار به بدن. اما آن سه کوکب که بر طرف دُم است به طریق مقوّس است که پشت قوس به طرف مشرق است و اوّلِ این سه، جُدَیّ است که از قدر سیُّم است و حرکت او محسوس نیست؛ چون نزدیک به قطب است و دوّم و سیُّم هریک از قدر چهارم به طریق مقوّس و بُعد میان جُدَیّ و کوکب دوّم زیاده از یکذرع است به حسب رؤیت و میان دوّم و سیُّم زیاده از دو ذرع است به حسب رؤیت و چهار کوکب بدن به طریق مربع مستطیل است؛ دو کوکب از ضلعی که نزدیک به دُم است کوچکترند چه آنکه جنوبیست و در شمارۀ چهارم است از قدر چهارم است و پنجم که از شمالی است در همین ضلع از قدر پنجم است و دو کوکب که در ضلع مقابل این ضلع است بزرگترند که ششم که ازین دو که به مغرب نزدیکتر است از قدر دوّم است و هفتم که به مشرق نزدیکتر است از قدر سیُّم است و مقـدّم بر ششم که انور فَرقَـدَین است به دوری یکذرع بیشتر ...» (فصول الطّبری)
تصویر صورت فلکی دُبّ اصغر از نسخه خطی صورالکواکب عبدالرحمان صوفی
دُبّ اصغر به روایت اساطیر ـ بنا بر افسانه هایی از بومیان آمریکا دربارۀ دبّ اصغر، گروهی شکارچی بومی راه خود را در جنگل گم کرده بودند که با اجابت دعاهایشان، دختر کوچکی پدیدار شد تا به سلامت آنها را به خانه هایشان راهنمایی کند. او روح «جدیّ» بود و شکارچیان، پس از مرگ در آسمان جای گرفتند تا برای همیشه نزدیک او باشند.
دُبّ اصغر به روایت منجّمین ـ در شرایط عادی، 15 ستارۀ آن را با چشم غیرمسلّح میتوان دید. این صورت فلکی از نظر اینکه «ستارۀ قطبی» (α) در آن واقع است، دارای اهمّیت است. ستارۀ قطبی (جدیّ)، روشنترین ستارۀ این مجموعه است و امروزه برای مشخّص کردن موقعیّت تقریبی قطب شمال از آن استفاده میشود و همواره مددکار دریانوردان و منجّمان در تعیین مسیر، عرض جغرافیایی و ... بوده است. این ستاره، اختری است متغیّر و دارای ستارۀ همراهی با روشنایی 9 و درجۀ جدایی ˝18 است. جدیّ، از غولهای آسمان است و 6000 برابر خورشید قدرت نورزایی دارد و در فاصلۀ 680 سال نوری از ما قرار گرفته است. ستارگان «کوکب» (β) و «فَرقَد بزرگ» (γ) را با نام «نگهبانان قطب» یا «فَرقَدَین» (Deux Veaux) نیز نامیدهاند. رنگ کوکب، متمایل به نارنجی است که با دوربین های معمولی بهخوبی تشخیص پذیر است.