قطع
قَطع (size): بریدن؛ جداکردن؛ اندازهی طول و عرض هر چیز (کاغذ، صفحۀ کتاب و...)؛ اندازهی هر کتاب است که اصطلاحات امروزه با توصیفی که سابقاً در میان کتابداران ایرانی متداول بوده، متفاوت است، بدین معنی که اکنون قطع کتاب را به اندازهی دقیق ثابت معیّن می‌کنند و در گذشته به اطلاق اصطلاحات خاصّ، اندازهی کتاب را به طور تقریبی مشخّص می‌کردند. برای اندازه‌های مختلف کتاب، عناوینی وضع شده بود که معروفترین آنها عبارتند از:
۱- بازوبندی: به اندازهی تقریبی ۲×۳ سانتیمتر.
۲- بغلی: به اندازهی تقریبی از ۴×۶ سانتیمتر به بالا.
۳- جانمازی: به اندازهی تقریبی از ۷×۱۲ سانتیمتر به بالا.
۴- حمایلی: همان اندازهی جانمازی ولی با قطر بیشتر است که آن را در زیر لباسِ رو و به طور حمایل آویزان می‌کردند.
۵- نیم‌رُبعی: به اندازهی تقریبی ۱۰×۱۸ سانتیمتر.
۶- وزیری کوچک/ رُقعی/ رُبعی: به اندازهی تقریبی ۱۴×۲۲ سانتیمتر.
۷- وزیری متوسّط: به اندازهی تقریبی ۱۶×۲۴ سانتیمتر.
۸- وزیری بزرگ: به اندازهی تقریبی ۲۰×۳۰ سانتیمتر.
۹- سلطانی: به اندازهی تقریبی ۳۰×۴۰ سانتیمتر.
۱۰- رَحلی کوچک: به اندازهی تقریبی ۲۵×۴۰ سانتیمتر.
۱۱- رَحلی متوسّط: به اندازهی تقریبی ۳۰×۵۰ سانتیمتر.
۱۲- رَحلی بزرگ: به اندازهی تقریبی ۳۵×۶۰ سانتیمتر.
همچنین در هر یک از قطع‌های مذکور، ممکن است که گاهی کتاب به شکل «بَیاض» صحّافی و تجلید شده باشد و آن صورتی است که طول و عرض کتاب بر خلاف معمول است، یعنی کتاب از طرف طول باز می‌شود و از عرض تَه‌بندی شده است؛ یا کتاب به شکل «خِشتی» است که طول و عرض کتاب تقریباً به یک اندازه است؛ یا «طومار» است که اوراق کتاب را از دو طرف چسبانده باشند و در هم پیچیده و لوله کرده باشند؛ یا «مُرَقَّع» است که تَه صفحات کتاب را به یکدیگر از دو طرف چسبانده باشند و در این صورت ممکن است که تمامی اوراق کتاب را در آنِ واحد باز کرد، چنانکه همگی ورق‌ها پهلوی یکدیگر قرار گیرند. معمولاً قطعات خوشویسی و تصاویر نقّاشی را بدین صورت صحّافی می‌کردند.[۱]
۱- قلیچ‌خانی، حمیدرضا (۱۳۷۳)، «فرهنگ واژگان خوشنویسی و هنرهای وابسته»، تهران: روزنه، ص۱۶۰.
